De grote zaal
Jacoba van Velde

Na onder meer ‘Twee vrouwen’ van Harry Mulisch en ‘Oeroeg’ van Hella Haasse, moet Nederland dit jaar zijn tanden breken op een volslagen onbekend werkje van een volslagen onbekende schrijfster. En toch: het boek is vertaald in wel dertien andere talen. Polen heeft er zelfs een hoorspel van gemaakt. Er zijn ook lovende recensies verschenen in die landen waar het uitkwam. Maar wij Nederlanders kennen het niet. Of moet ik zeggen ‘kenden’?  Heeft Nederland dit boek en masse gelezen? Aan de dikte zal het niet liggen, en ook niet aan de moeilijkheidsgraad, want het is een dun, uiterst leesbaar boekje. Ook al is het verschenen in 1953, de schrijfwijze is helder en duidelijk. Jacoba van Velde heeft in een duidelijke en directe stijl, zonder poespas het verhaal geschreven van een oudere vrouw die na een hersenbloeding wakker wordt in een totaal vreemde omgeving.

‘Waar ben ik eigenlijk? Hoe ben ik hier gekomen? Ik kan het me niet herinneren. Het lijkt wel een ziekenhuis, want het was zeker een verpleegster die vanmorgen naast mijn bed stond.’

De vrouw blijkt geen enkele keuze te hebben: ze moet daar blijven, in het rusthuis, zoals dat toen heette. Haar spulletjes moeten worden verkocht door haar enige dochter, en haar woning wordt verhuurd aan een ander. Het is onherroepelijk. In het rusthuis zijn nog andere vrouwen, in vergelijkbare situaties.

‘Hier was de nachtmerrie de werkelijkheid.’

Jacoba van Velde schetst het leven zoals dat in die tijd bekend was (en dat ze met haar eigen moeder meegemaakt had). Behalve die uitzichtloosheid is er sprake van eenzaamheid. Ook, misschien juist (!) te midden van die vrouwen, en temeer omdat ze weet dat haar dochter, die tijdelijk in Nederland is, naar haar thuis in Parijs moet vertrekken. Behalve Trui, de oude vrouw, vertelt ook de dochter, Helena over haar leven. Over haar schuldgevoel, en ook haar eenzaamheid.

‘Denk je niet dat het goed zou zijn het lot te bedriegen? Er uit eigen beweging uit te gaan? Maar als dat dan ook al beslist zou zijn? Als we zelfs daarin onze vrije wil niet kunnen tonen? Mijn God, maar dan zijn we allen gevangenen. We zijn veroordeeld zonder te weten waarom.’

En deze verzuchting van Helena brengt ons op Sartre, en andere existentialisten. Jacoba van Velde blijkt jaren in hun gezelschap doorgebracht te hebben, in Parijs. Veel van het verhaal is autobiografisch.

Of het boek literair is dat maakt niet uit. Het thema is van alle tijden: eenzaamheid, angst voor de dood, en dat het in deze tijd waarin het aantal 65-plussers in tien jaar zal verdubbelen, actueel is, lijdt geen twijfel! Ongetwijfeld is het een bron (geweest) van veel gesprekken over de huidige stand van zaken in de zorg.
Stichting CPNB  Nederland Leest 2010

ISBN 9789021438542 | Paperback | 126 pagina's | Querido | maart 2010

© Marjo, 15 november 2010

Lees de reacties op het forum en/of reageer: