Gerrit Hoogstraaten
Wat kan ons gebeuren
‘Er worden te weinig processen-verbaal opgemaakt, de Duitsers beklagen zich daarover. Ze zien te weinig resultaten. Op zichzelf niets nieuws dat de leiding zich druk maakt over te weinig processen-verbaal, dat was voor de oorlog al zo en het zal na de oorlog niet anders zijn. Maar het gezag dat de moffen een paar maanden geleden ineens kwijt waren, is met ijzeren hand hersteld. Het stomste wat je nu kunt doen is Rauter en zijn trawanten verder tegen je in het harnas jagen. Daarom moet je hun bevelen stipt opvolgen. Het is de veiligste manier om zonder kleerscheuren de rest van die rotoorlog door te komen.
Er komt een dag dat zijn mannen dat zullen inzien. Dan zullen ze ook doorhebben waarom hij ze zo streng is blijven aanpakken. Nu denken ze dat dat doet omdat hij zo pro-Duits is. Laat ze maar denken. Meelopen, dan zien ze je niet. Ze willen het maar niet begrijpen.’
Herman Hoogenbosch heeft eigenlijk al gekozen voor het kappersvak en heeft zelfs uitzicht op een eigen zaak, als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt en alle jonge mannen gemobiliseerd worden. In 1918 besluit hij niet meer terug te gaan naar de kappersschool, maar zich te melden voor de politieschool in Amsterdam. Met zijn kersverse echtgenote vestigt hij zich in Amsterdam. Ze krijgen twee zoons.
Als in 1940 de Duitsers ons land binnenvallen moeten alle werknemers een loyaliteitsverklaring ondertekenen en melden tot welke geloofsgemeenschap ze behoren. Dat is nog maar het begin. Steeds vaker dringen de tentakels van de Duitse overheersing op het politiebureau binnen. Ze moeten gehoorzamen aan de Duitsers. Niet iedereen is daar even gewillig is. Je hebt er die ronduit pro-Duits zijn, je hebt er die ronduit tegen zijn. En je hebt de meelopers. Zoals Herman.
In het verhaal dat Gerrit Hoogstraaten ons vertelt en dat eigenlijk over zijn eigen familie gaat, wordt al snel duidelijk dat ‘meelopen’ helemaal zo makkelijk niet is. Herman is er van overtuigd dat hij zijn eigen mensen beter kan helpen van binnenuit. Hij doet ogenschijnlijk wat er gevraagd wordt, maar is daar zeer selectief in. Aan de ene kant een zwarthandelaar verbaliseren, terwijl je aan de andere kant een jonge man helpt te ontsnappen aan de arbeidseinsatz. Maar het is moeilijk. De oorlogsjaren zijn een bron van dilemma’s, gewetensvragen. Wat is wijsheid? Hoe kan je als terloops mensen helpen, terwijl je in de ogen van de Duitsers een brave medewerker lijkt?
Natuurlijk belandt Herman toch in situaties waar hij zich liever niet in bevond: Joden uit hun huizen halen en begeleiden naar de veewagons. En als hij gevraagd wordt voor een officiersopleiding in Apeldoorn, moet Herman opnieuw beslissen. Hij overlegt met deze en gene, en besluit om de cursus te volgen. Hij wil hogerop. Zonder cursus gaat dat niet lukken. Als blijkt dat er wel degelijk een nationaalsocialistisch tintje aan zit, terwijl hem verzekerd was dat het niet over politiek zou gaan, krijgt hij het moeilijk. Moet hij die gehate Hitlergroet dan toch maken, net als de meeste andere cursisten? Meebrullen met de wolven, die dreigen dat ze zijn gezin zullen oppakken als hij het niet doet?
Moeilijke beslissingen, die hij na de oorlog op zijn bordje geschoven krijgt. Maar wat had hij dan moeten doen? Heeft hij immers door mee te werken niet de kans gekregen om anderen te redden? Snappen ze dat nou niet?
Het verhaal van Herman Hoogenbosch is een persoonlijke geschiedenis: we lezen hoe het de zoons van Herman en Dieuwke vergaat, en als een terzijde wordt gemeld dat Hermans vader verdwijnt tijdens de bombardementen op Rotterdam. Maar het hoofdthema van deze roman is het verhaal van een meeloper. Een woord met een negatieve betekenis, maar stel je voor dat je in de schoenen van deze Herman gestaan had. Zouden wij anders gehandeld hebben? Wie zijn wij om te oordelen? Wie kan beweren zeker te weten wat goed is, en wat fout is?
Gerrit Hoogstraaten (1953) debuteerde in 1987 met de verhalenbundel ‘Het Schip van Zand’ (uitgeverij Contact). In 1992 volgde ‘De Koningin van Antwerpen’ (uitgeverij Thoth).
ISBN 9789078905837 | Paperback | 328 pagina's | Uitgeverij De Brouwerij | Brainbooks | september 2015
© Marjo, 31 juli 2016
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
