Barbara Kingsolver
De gifhouten bijbel
Een Amerikaans gezin gaat in 1959 naar Kongo. De vader, Nathan Price is een zendeling, een fanatisch soort zendeling. Hij, zijn vrouw, Orleanne Price en vier dochters gaan tegen de zin van het zendingsgenootschap naar Afrika. Het is dan al onrustig in Kongo. Zij gaan toch zonder enige kennis of voorbereiding. De moeder neemt b.v. cakemeel meer om taarten te bakken als de meisjes jarig zijn. De vader neemt zaad mee, bonen, tomaten enz. Hij is van plan om Afrika aan voedsel te helpen, zowel voor de maag als voor de geest. Zij hebben geen idee van wat ze moeten meenemen of wat ze daar zullen aantreffen. Geen enkele kennis over het land, het klimaat en vooral niet over de mensen.
De hoofdstukken
Elk hoofdstuk wordt verteld door een van de vrouwen / meisjes. De moeder, vrouw vertelt het verhaal van haar eigen tekortschieten. Het niet op tijd vertrekken. De machteloosheid van haar situatie, maar vooral over haar fouten. Rachel, de oudste, een egoistisch meisje van bijna 16. De pubers Leah en Adah, een tweeling waarvan Adah lichamelijk gehandicapt is. Leah zegt dat zij de helft van haar zus heeft opgegeten nog voor de geboorte. En dan is er Ruth May, de jonste, van 5, een nakomelingetje. Zij vertellen elk op hun eigen manier over de gebeurtenissen in de Kongo.
Taal
Rachel doet dat in cliché’s die ze consequent verkeerd gebruikt. Dat is heel grappig. Zij is geobsedeerd door haar uiterlijk en een beetje gevoelsarm. Over een man die te eten komt zegt zij, “Hij valt natuurlijk buiten mijn kleurenschema. (Bedenk dat de meisjes uit Georgia komen waar rassenscheiding nog normaal is.) Leah aanbidt haar vader en is tegelijk erg bang voor hem, net als de rest van de familie. Naarmate het boek wordt zij steeds cynischer. Heel treurig voor het kind maar wel grappig. Zij is de meest normale wat de verteltrant betreft. Zij is erg intelligent en weet de lezer duidelijk te maken dat het echt is wat er gebeurt. (De schrijfster heeft een deel van haar jeugd in de Kongo doorgebracht. Zij is dus bekend met de omstandigheden daar.) Haar tweelingzus Adah is net zo inteligent als Leah maar praat niet. Zij gebruikt haar ‘taal’ op een hele andere manier. In palindromen, anagrammen en keerwoorden. Als zij volwassen is doet ze dat niet meer. Dat vond ik ook een van de vondsten van het boek. Het gebruik van de taal. Het verhaal is erg trouwens erg meeslepend. En soms ook heel grappig. Als de moeder het cakemeel b.v. wil gebruiken is het één keiharde klomp. Zij zit dan in het kookhok te huilen en te vloeken van machteloosheid. Wat dat betreft heeft de moeder het erg zwaar. Zij moet zorgen voor het eten, dat er bijna niet is. Alleen al het water moet een half uur koken voor het gebruikt kan worden om te drinken of het eten in te koken. Het is pure strijd om het bestaan.
De waarheid?
Het is een roman, maar de feiten die gegeven worden in verband met Kongo en de geschiedenis zijn echt, dat maakt het misschien nog wel indrukwekkender. Als je bedenkt hoelang dit land is misbruikt door anderen. In de analen staat dat Belgie verantwoordelijk was voor de dood van Lumumba, de eerst gekozen leider van de Kongo. Daarna heeft Mobutu de macht gegrepen. Men zegt met behulp van de CIA. Dus ook Amerika is er bij betrokken geweest. In de loop van het boek wordt dit alles verteld. De meningen zijn hierover echter verdeeld. Ik weet ook niet wat de waarheid is. Waarschijnlijk ligt die zoals altijd ergens in het midden. Dit doet allemaal niets af aan het boek. Het land wordt op een prachtige en liefdevolle manier beschreven. Het lijkt alsof het met Afrika zo moet zijn dat je er van houdt of het haat. Zo is het ook in dit gezin. Leah houdt van Afrika. Zij gaat nog wel een paar keer terug naar Amerika. Maar ze keert toch steeds weer terug…
Een stukje van de achterflap
We kwamen uit Bethlehem, Georgia, en trokken voorzien van cakemix het oerwoud in. mijn drie zusjes en ik rekenden op ieder één verjaardag want we werden voor twaalf maanden uitgezonden. “En cacemix hebben ze vast niet in Kongo,” voorspelde moeder. Toen moeder eenmaal begreep dat een weg terug onmogelijk was, begon ze in de logeerkamer alle wereldse zaken klaar te leggen die ze in Kongo op z’n minst nodig dacht te hebben.. Eind jaren vijftig trekt Nathan Price met zijn vrouw Orleanna en hun vier dochters van de Verenigde Staten, naar een dorp in Belgisch Kongo om de bevolking tot het christendom te bekeren. De onderneming is van begin af aan tot mislukken gedoemd. Niet alleen is het jonge gezin niet ingesteld op de harde en primitieve levensomstandigheden, Nathans fanatisme en onbegrip voor zijn omgeving roepen bovendien gevaarlijke reacties over hen af. Als de Kerk haar handen van Nathan aftrekt, en het in Kongo steeds onrustiger wordt, vlucht Orleanna met haar dochters door het oerwoud naar de bewoonde wereld.
Het is een schitterend boek. Soms lees je een boek wat je meteen meeneemt naar een andere wereld. Dit is zo’n boek. Ik zou zeggen lees en geniet.
ISBN 9035122682 | Paperback | 523 pagina's | Uitgeverij Bert Bakker | 2001
© Lizzy, mei 2005
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
De gifhouten bijbel
Het verhaal speelt zich af in het door de Belgen gekoloniseerde Kongo en dat zal meteen al een kernthema van het verhaal worden: de gruwel en de arrogantie van mensen die denken zich boven anderen te kunnen stellen, die denken de baas over mensen te kunnen spelen omwille van wat zij als beschouwing beschouwen. Het is een gedachte die bij mij weerzin opwekt, ik heb nooit begrepen hoe een hoop rijke stinkerds een land kunnen claimen en het leegzuigen en dat nog gerechtvaardigd vinden ook.
We beleven het verhaal door de vrouwen van het zendelingsgezin Price, met als vaderfiguur (ook al kan je je daar serieuze vragen bij stellen) Nathan Price, een volledig religieus geobsedeerde protestantse missionaris die zich als vrijwilliger opgaf om met zijn gezin Amerika te verlaten en de Blijde Boodschap bij die arme wilden te brengen. Hem gaat het allemaal om zieltjes redden en aldus, zo zullen we later ontdekken, een schuld aflossen die hij niet uit zijn hoofd kan zetten, namelijk het als enige van al zijn kameraden overleven van een oorlog. Toch zullen we nooit zijn eigen verknipte visie op het hele gebeuren kennen, we volgen de gebeurtenissen enkel door de ogen van zijn vrouw Orleanna en zijn vier dochters, Rachel, de tweeling Leah en Adah, en Ruth.
Wat zij vertellen schrijnt elke pagina opnieuw, in meerdere of mindere mate. We leren hoe zij dachten Afrika te veranderen en hoe Afrika hen verandert, stap voor stap, onherroepelijk, en hoe Nathan de enige is die zich niet aan dat reusachtige ebbenhouten continent kan aanpassen.
Hoe Orleanna, die als een vlieg gevangen zit in zijn web, zichzelf langzaam losmaakt, hem het hoofd biedt door te zwijgen en haar eigen gang te gaan, maar veel te laat, zodat het onherroepelijke gebeurt: zij moet een dochter in Afrika begraven.
Hoe Rachel haar ijdelheid niet opzij kan zetten, hoe haar omgeving er haar door de erbarmelijke omstandigheden ook toe dwingt. Hoe zij sterker wordt, weerbaarder, realistischer, maar hoe zij in wezen toch trots blijft, te trots voor Afrika, omdat zij zich erboven stelt.
Hoe Leah worstelt met haar wens om aan haar vaders verwachtingen te voldoen en langzaam ontdekt dat hij de verkeerde kant uitgaat. Hoe ze door een bijzondere vriendschap als enige van alle vrouwen Afrika werkelijk lijkt te willen begrijpen.
Hoe Adah, de zwijgende mankepoot, alles glashelder doorziet, hoe ze in haar hoofd speelt met het plaatselijke dialect waar elk woord zo veel betekenissen in zich herbergt en hoe ze op die manier veel meer veel directer begrijpt dan ieder ander, ook al laat ze dat niet merken. En tenslotte Ruth, de kleine, vrolijke spring-in-het-veld, die de taalbarrières weet te overbruggen en doodgemoedereerd contact maakt met de kinderen van de dorpelingen.
Het verhaal leest zich niet gratuit, je raakt ervan doordrongen, het laat zijn sporen bij je na, net als het gifhout uit de titel. Hoe het boek aan zijn naam komt, laat ik jullie trouwens zelf ontdekken. Als lezer loop je de hele tijd met een vermoeden daaromtrent rond, een vermoeden dat ook kan kloppen, maar uiteindelijk is het Adah Price die het ons expliciet vertelt, helemaal op het einde. Mooi en verrassend.
ISBN 9046140415 | Pocket | 568 pagina's | Uitgeverij Prometheus | 2004
Vertaald door A. Mulder, H. Meijer, Mance Post
© Elvira, mei 2005
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
De gifhouten bijbel
Het verhaal over hun verblijf daar wordt afwisselend door de moeder en de vier dochters van het gezin verteld dat behalve door hitte en armoede vooral bepaald wordt door het eigenzinnige optreden van de vader. Vader Nathan is een fanatiek baptist die geen gesprek zonder bijbelteksten kan voeren. Hij is een zeer dominante man, beheerst door zijn geloof en blind voor zijn omgeving. Vanwege zijn extreme gedrag wordt hij geroyeerd en ontvangt geen geld meer voor zijn missiepost. Moeder Orleanna probeert zich aan te passen maar het merendeel van haar tijd is ze bezig te overleven. Er is nauwelijks eten, er heersen tijden van enorme droogte, er doen zich ziektes voor die zij niet kent enz. De moeder blijft een beetje vaag figuur in het verhaal.
Het boek wordt gedragen door de verhalen van Leah en Adah (een tweeling), Rachel en Ruth May. Zij vertellen vanuit hun (kinderlijke) gezichtspunt hoe zij de dingen beleven daar en vooral over het gedrag van hun vader, waar ze soms erg humoristisch over schrijven. Omdat vader zich niet aanpast ontstaan er bizarre situaties die de kinderen uitstekend begrijpen en stiekem pret over hebben terwijl vader in al zijn fanatisme loopt te tieren dat die inlanders maar niets willen begrijpen, bijvoorbeeld:
In Congo groeit een giftige boom, the Bängala, het gifhout. Maar het woord bängala heef vele betekenissen, zowel ´erg dierbaar´ als ´gifhout´. Father Nathan besloot iedere preek in zijn kerk met de kreet: ´Jezus is Bängala!´, waarbij hij het ´dierbare´ bedoelde maar door zijn foute uitspraak zei hij: ´Jezus is gifhout´
De karakters van de kinderen zijn totaal verschillend. Rachel is echt een American girl, maakt zich enorm druk over afgebroken nagels, te weinig shampoo enz terwijl Adah de werkelijke situatie zeer scherp onder ogen ziet.
Op de achtergrond speelt de onafhankelijkheidsstrijd die steeds grimmiger wordt. De familie Price wordt ook geadviseerd het land te verlaten maar vader Nathanl weigert pertinent. De politieke gebeurtenissen zijn op een subtiele manier verweven in de beschrijvingen van het dagelijks leven van de familie Price.
Na 17 maanden van ontberingen en rampen vlucht Orleanna met haar kinderen het land uit.
Daarna volgen we moeder en dochters in steeds grotere tijdsprongen. Daaruit blijkt dat de tijd in Belgisch Congo op ieders leven een enorme invloed heeft gehad. Maar hun levens zullen zich op totaal verschillende manieren ontwikkelen.
Een boeiend boek dat tussen de regels door veel verteld over Belgisch Congo en de enorme invloed van Amerika. Lemumba, de president die waarschijnlijk goed voor het land zou zijn geweest, wordt vermoord (met medeweten van België en Amerika) en, geholpen door diezelfde Amerikanen, komt de dictator Mobutu aan de macht De bevolking is straatarm maar Mobutu laat het ene paleis na het andere bouwen. Het verhaal is in feite ook een aanklacht tegen de enorme arrogantie van Amerika als wereldmacht, een Amerika die westerse cultuur en religie aan anderen opdringt en blind is voor de mensen en omstandigheden van het land zelf..
De verhalen van vooral de dochters zijn een prettige afleiding voor het zware onderliggende verhaal. Sommige gedeelten van het boek zijn een beetje langdradig, vooral de uitweidingen van vader Nathan en de vage verhalen van de moeder. Maar zij zijn beiden niet veel aan het woord.
Barbara Kingsolver(1954), die zelf als kind in het pas onafhankelijke Congo woonde, maakt in dit boek niet alleen gebruik van (auto)biografische gegevens, maar heeft ook uitgebreid onderzoek gedaan. De schrijfster is tevens bioloog en zeer bekend met de flora en fauna van de Congo.
ISBN 9035122682 | Paperback | 523 pagina's | Uitgeverij Bert Bakker | 2001
© Dettie, mei 2005
Lees de reacties op het forum en/of reageer: