Alan Bennett
De ongewone lezer
Citaat: "Als men haar had gevraagd of het lezen haar leven had verrijkt, had ze dat ongetwijfeld moeten beamen, al had ze er met stelligheid aan moeten toevoegen dat het haar leven tegelijkertijd van ieder doel had beroofd. Ooit was ze een zelfverzekerde, vestberaden vrouw geweest die wist waar haar plichten lagen en vastberaden was deze zo lang ze kon te vervullen. Nu werd ze maar al te vaak bekropen door twijfel. Lezen was niet hetzelfde als iets doen, dat was het probleem. Ze noteerde: 'Je stopt je leven niet in boeken. Je vindt het daar."
De bibliobus op het domein van Windsor Castle. Het waren de dolzinnige vorstelijke hondjes die Hare Majesteit deden belanden in dit oord van verderf. Het lag in de aard van 's koningins werk dat ze er geen hobby's op na hield. Hobby's hebben te maken met voorkeuren, en voorkeuren, die per definitie mensen uitsluiten, dienden te worden vermeden. De koningin was een doener en lezen is niet iets doen. In de bibliobus trof ze Norman, een keukenhulpje en notoir lezer. Hij kon de ietwat sceptische koningin overtuigen een boek mee te nemen, zij het een hyperconventioneel werkje en zo ontdekte de koningin de verborgen geneugten van het lezen en werd een vaste klant van de bibliobus. Haar nieuwe hobby maakte de hovelingen onrustig want ze werd onberekenbaar. In gesprekjes met onderdanen begon ze zonder scrupules naar hun leesgewoonten te vragen; bij de premier en tijdens staatsbanketten was het niet anders.
Persoonlijk adviseur Sir Kevin trachtte haar duidelijk te maken dat lezen 'niet beschikbaar zijn' is en maande de koningin aan om toch gefocust te blijven op het wereldgebeuren. Tot zijn afgrijzen eiste ze echter van hem dat keukenhulpje Norman in een livrei gehesen en gepromoveerd werd tot literair assistent. De bibliobus werd in allerijl, onder het mom van bezuinigingen, verwijderd...
Allengs begon ze op te zien tegen de steeds terugkerende verplichtingen en bekwaamde ze zich in de kunst van gelijktijdig lezen en zwaaien vanuit de koninklijke koets. De prins-gemaal mocht mopperen wat hij wilde, het haalde niets uit. De adjudanten die na al die jaren nauwelijks nog notie namen van de routineuze gesprekjes tussen de koningin en haar onderdanen merkten nu toch op dat ze haar traditionele wijze van ondervragen had ingeruild voor een geheel nieuwe openingsvraag: "Welk boek leest u momenteel?"
Sir Kevin liet een proefballonnetje op. Hij stelde de koningin voor om naast Engelse literatuur ook etnische klassieken in haar repertoire op te nemen (waarop de koningin prompt de Kamasutra opperde), om haar imago als vrouw met een all inclusive-blik op de wereld te bestendigen. Zo zou het feit dat ze las tevens voor een hoger en publiek doel kunnen ingezet worden, bijvoorbeeld voor de geletterdheid van het volk in zijn geheel. Hare Majesteit weigerde radicaal haar lezen als een publieke taak te gaan beschouwen en het openbaar domein begon er drastisch onder te lijden: eerste stenen werden met minder elan dan voorheen gelegd, het planten van boompjes werd verfraaid met een uit de losse pols gedeclameerd gedicht.
Na ongeveer een jaar intensief gelezen en aantekeningen gemaakt te hebben, waagde de koningin zich nu en dan voorzichtig aan een eigen gedachte, een literatuurkritiekje. Ze had mettertijd een zekere smaak ontwikkeld en was er zeker geen 'lieve' lezeres op geworden. Maar al te graag zou ze eens een hartig woordje wisselen met sommige schrijvers. Ze besloot, deels op aandringen van Norman, een soiree te organiseren, waarop ze een allegaartje van hedendaagse schrijvers zou uitnodigen...
"Schrijvers, besloot ze alras, kan men maar beter tegenkomen op de bladzijden van hun romans. Ze zijn evenzeer schepselen van de verbeelding van de lezer als de personages in hun boeken dat zijn. Een lezer maakt geen indruk op een schrijver, het omgekeerde is een feit."
De koningin nam resoluut het nieuwe begin van haar eigen leven in handen en tijdens de zomervakantie werden tot haar en Normans vreugde bijzonder beroerde weersomstandigheden beloofd. Jachtpartijtjes werden wegens onophoudelijke regen afgelast, wat hen de mogelijkheid verschafte zich in het gehele oeuvre van Proust verdiepen. Sir Kevin kreeg de volle laag van de genodigden, die 's majesteits fysieke en mentale afwezigheid op haar eigen buitenverblijf nota bene, onaanvaardbaar vonden. Ten einde raad liet Sir Kevin, tijdens een koninklijk staatsbezoek, Norman naar een universiteit zenden in de verste uithoek van het vorstendom met als elegant excuus dat Hare Majesteit zelve het advies had uitgesproken hem Engelse letteren te laten studeren...
Nu Norman er niet meer was, begon ze haar opborrelende esprit gestaag te boekstaven in notitieboekjes. Ze citeerde onder andere Cordelia: "Ik kan mijn hart niet naar mijn lippen tillen", een verzuchting die de koningin langzamerhand op een punt deed komen dat ze niet louter meer wilde lezen, toeschouwer zijn. Ze wilde creatief schrijven met het oog op publicatie. "Daar waar lezen een mens ontvankelijk maakt, heeft schrijven het tegenovergestelde effect; om te schrijven moet men reeds een dikke huid gekweekt hebben".
Ze had iets radicaals en uitdagends in gedachten, een verrassing van formaat waarop ze de voltallige Koninklijke Adviesraad, tijdens een fraai aangeklede thee voor haar tachtigste verjaardag, weldra met veel plezier zou trakteren...
Bennett beschrijft in dit bijzonder onderhoudend fictief boekje de bewogen literaire ervaringen van koningin Elizabeth op subtiele en humoristische wijze en houdt en passant een vurig pleidooi voor het lezen. De koninklijke verzuchtingen zijn zeer herkenbaar, tenminste voor de fanatieke lezer die overspoeld wordt met nieuwe titels en absolute aanraders terwijl hij nog halverwege zijn laatste aankoop is. Elke fervente lezer zal ongetwijfeld meermaals monkelen bij het lezen van deze schitterende satire op de cultuur van de ontlezing.
ISBN 9789045800417 | Hardcover | 142 pagina's | Uitgeverij Mouria | mei 2008
© Elisabeth Francet, juli 2008
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
