Adriaan van Dis

Toon alleen recensies op Leestafel van Adriaan van Dis in de categorie:
Adriaan van Dis op internet:
 

Ik kom terug Ik kom terug


‘Vraag maar’, zei ze met haar rug naar me toe.
‘Alles?’
‘Alles.’
De bijtendste vragen schoten door mijn hoofd; Waarom vluchtte je naar Indië? Waarom liep je de kamer uit als die gek met het schuim om z’n bek het behang van de muur trok? Zag je mijn blauwe plekken nooit? Waarom smeerde je dochters ‘m zo snel naar het buitenland? En die sterren, dat gewichel… Waarom die kapstok der krankzinnigen? Maar ik hield mijn mond. Ik wilde haar geen pijn doen, nog niet. Vrouwen deed je geen pijn, dat werd er al jong ingeramd. Ze mocht me vertellen wat ze wou.
Als ze maar een beetje meer moeder durfde te zijn en dat innerlijk staal opzij kon schuiven. Het breekijzer hield ik in reserve.

Ze kwam wel eerder voor in de boeken van Adriaan van Dis, zoals zijn hele familie een rol speelt in een groot deel van zijn oeuvre, maar zijn moeder verbleef altijd min of meer op de achtergrond, zowel in de zijn boeken als in zijn echte leven.
In dit boek is daar geen sprake van, in dit boek speelt ze de hoofdrol.
Zijn moeder. Bijna honderd en klaar met het leven.
Ze wil dood en ze wil dat Adriaan haar daar bij helpt en in ruil daarvoor is ze bereid verhalen te vertellen. Voor wat hoort wat.

Het is niet voor niets dat ze denkt dat haar zoon daarmee te verleiden is om haar te helpen, want moeder is een gesloten vrouw, ze praat en commandeert en is zeer aanwezig, maar echt delen hoe het met haar gaat en wat er met haar gebeurd is heeft ze nooit gedaan en écht dichtbij komen mocht haar zoon, zowel letterlijk als figuurlijk, nooit. Van affectie was geen sprake en haar tactiek in het omgaan met haar kinderen was vooral verdeel en heers. Geen warmte, geen nabijheid, geen vertrouwen.
Bovendien was er altijd het kampleven wat ze met zijn drie halfzusjes gedeeld had, maar niet met hem, hij werd pas na de oorlog geboren en voelde zich altijd buitengesloten, hij wilde daar ook graag bij horen, bij die oorlog, maar dat lukte nooit.
Maar nu biedt moeder dus aan om te praten en haar zoon mag het opschrijven als hij wil. Zijn laatste kans om toch nog binnengelaten te worden in haar leven, al laat zijn moeder zich niet zo makkelijk verleiden, de echte verhalen die hij graag horen wil laten lang op zich wachten en er zijn heel wat gunsten, bezoekjes en koekjes van Huize van Laack nodig om haar tot spreken te bewegen.

Zijn moeder heeft een bewogen leven geleid. Een boerendochter uit de polder die drie oorlogen heeft meegemaakt, die trouwde met een Indonesiër, over de kleurlijn heen dus, in een tijd dat de familie en de buurt daar nog schande van sprak.
Haar eerste man werd in  Nederlands-Indië onthoofd en zelf verbleef ze enkele jaren met haar drie jonge dochters in een Jappenkamp.
Na de oorlog kreeg ze nog een kind, Adriaan, van een andere man, met wie ze niet trouwde. Deze tweede man, met dezelfde voornaam als haar eerste, bleek zwaar beschadigd en getraumatiseerd door de oorlog. Een man die nachtenlang vocht met zijn oorlogstrauma’s en demonen en die overdag gewelddadig was. Geen fijne vader.
Moeder had daarbij vooral een afwezige rol, als er geweld was keek ze letterlijk de andere kant op en zette de kraan wat harder om het niet te horen.

Ze leek vooral de vrouw op de achtergrond, maar al luisterend naar haar verhalen komt Adriaan erachter dat ze een veel grotere invloed op zijn leven heeft gehad dan hij ooit heeft beseft en dat ze eigenlijk de vrouw was die de touwtjes in handen had. Een moeder die waakte over een vader die gek is en die tussen de bedrijven door probeerde te leven met de trauma’s van haar leven. Een bange vrouw in de schaduw van haar tierende man, maar toch ook een sterke vrouw.
Een markante vrouw ook, geen doorsnee moeder. Eentje die gek was op tarotkaarten en andere occulte spelletjes, om aan de werkelijkheid van heden en verleden te ontsnappen. Ze geloofde vast in karma, een manier om alles wat haar overkwam, ze verloor ook nog twee dochters en een kleinkind, zonder tegenspreken te kunnen accepteren; het lot had het blijkbaar zo bepaald, je kon er toch niets aan veranderen.
Bovendien geloofde ze heilig in reïncarnatie, wat de titel van dit boek verklaart; ze komt vast en zeker terug, waarmee ze  haar heerschappij, ook die over dit boek, in één klap ook tot na haar leven uitstrekt:…“Als je me beledigt, weet ik je te vinden. Ook na mijn dood.”

Het boek beschrijft een wonderbaarlijk machtsspel tussen een oude bozige moeder en haar inmiddels pensioengerechtigde zoon die nog steeds erkenning wil, goedkeuring, die gezien wil worden, die eindelijk ook ingesloten wil worden en erbij wil horen.
Dat gaat niet vanzelf, het gaat met aantrekken en afstoten, met claimen en verstikken en af en toe met bruut geweld. Er moeten nog heel wat rekeningen vereffend en er is veel schaamte en pijn waar nauwelijks woorden voor te vinden zijn.
Maar beetje bij beetje geeft ze steeds meer van haar verhaal prijs, al manipuleert ze hierbij zonder blikken of blozen en verzint ze ook regelmatig de werkelijkheid bij elkaar.
Van Dis spaart haar niet, haar boosaardige kanten worden vrijmoedig beschreven, maar toch proef je ook genegenheid, erbarmen om een leven wat zo hardvochtig was, al gaat het echt dichterbij komen moeizaam;

Ik wilde haar troosten, tegen beter weten in - hoe kil ook, ze had me ontroerd, zo eenzaam in gesprek met zichzelf. Ook haar hardheid raakte me - wat een overlever was het toch. Maar al bij de eerste aanraking trok ze haar handen terug onder tafel.


Het boek wordt in de publicaties rondom de verschijning nadrukkelijk een roman genoemd. De moeder in het boek is de moeder zoals hij haar ervaarde en niet per definitie wie zij was en ook de feiten zijn hier en daar wat ingedikt of uitgedijd...
Hij zegt daarover in interviews dat hij de kwaadaardige moeder in het boek heeft uitvergroot om bij de aardige moeder uit te kunnen komen.
Dat schetst meteen de drijfveer en de noodzaak van dit boek; hij wil ontdekken wie zijn moeder was, hij wil achter de nare kanten ook de aardige kanten ontdekken.
En dat is gelukt, hij heeft, misschien ongewild, een monument voor haar geschreven, wat tegelijkertijd een prachtig en ontroerend beeld schets van de strijd tussen moeder en zoon.

Een boek over onmacht en liefde. Je voelt de afstand en de moeite, maar ook de toenadering en de oprechte pogingen daartoe.
Bovendien toont dit boek wederom hoe goed van Dis schrijven kan, de zinnen zijn prachtig en je ziet de oude dame voor je ogen tot leven komen.
Wat mij betreft is dit een van de beste boeken van zijn oeuvre.


ISBN 9789025444532 | Paperback | 284 pagina's | Uitgeverij Augustus | november 2014

© Willeke, 13 november 2014


Lees de reacties op het forum en/of reageer: