Carol Matas
Bij de vijand thuis
Het stadje Zloczow, dat tijdens de eerste wereldoorlog ingelijfd is door de Russen, wordt bezet door het Duitse leger. Dat betekent onmiddellijk slecht nieuws voor het joodse bevolkingsdeel. De Oekraieners zagen de Joden als de vijand, en vermoordden met hulp van de Duitse soldaten bijna 4000 joden. Er werd een jodenraad ingesteld, die zoals op alle plaatsen het geval was een inventaris van de Joden moest maken, zodat het de Duitsers gemakkelijker werd gemaakt hen uit te roeien. Niet voordat hen alle geld en waardevolle bezittingen waren afgenomen natuurlijk. Ook waren er de bekende maatregelen: in plaats van een gele ster moesten ze een witte armband om, met daarop een blauwe Davidsster, maar de treiterijen waren gelijksoortig. Ook was er sprake van tewerkstelling, gedwongen verhuizing naar het ghetto en progroms.
In deze wereld heeft de Canadese schrijfster Carol Matas haar hoofdpersoon neergezet: het joodse meisje Vero, zestien jaar oud. Haar vader wordt opgepakt, en ze moet gaan schoonmaken voor de Duitsers. Zij is getuige van brute moord en zij moet – omdat ze niet een echt joods uiterlijk heeft – er op uit om spullen te ruilen voor voedsel. Als ze van een van de tochten, samen met een jonger broertje en zusje thuiskomt is de rest van het gezin verdwenen. De buurman helpt haar: ze kan doorgaan voor een nichtje van hem, dat opgeroepen is om te gaan werken in Polen. Haar broertje en zusje moet ze achterlaten, zij willen zich aansluiten bij de partizanen.
Tijdens al deze vreselijke gebeurtenissen was er voor Vero één lichtpunt: ze had Sjemoeëel, een prille liefde bloeide op. Maar ook al ziet hij er ook niet echt joods uit, hij is een jongen, en kan dus toch niet mee naar Polen.
Haar verdere avonturen beleeft ze alleen, onder de naam Marisa: eerst werkt ze op een boerderij bij een norse, wrede boer; dan komt ze terecht in een Nazi-gezin. Als bekend wordt dat zij goed Pools en Duits spreekt wordt ze naar Berlijn gestuurd, als tolk. Ze maakt er de bombardementen mee. Als de oorlog voorbij is wordt ze opgenomen in het gezin van de SS-er.
Marisa wordt heen en weer geslingerd tussen gevoelens van haat en sympathie. De mensen waar ze woont zijn wel aardig, maar ze vinden haar als Slavische al minderwaardig, en dan weten ze niet eens dat zij een jodin is! De kinderen in het gezin spelen een spelletje waarbij Joden vernietigd moeten worden. Ze beseft wel dat deze kinderen niet beter weten, maar waarom denken ze niet na? Hoe kunnen zij en andere Duitsers en Polen zomaar denken dat joden geen mensen zijn, maar ‘wezens nog minder dan varkens’?
Ze begrijpt het niet, maar denkt dan aan haar vader ‘ik herinnerde me iets wat papa vaak tegen me zei, als ik op school problemen had met Polen die joden haatten. Het is beter dat ik het goede in mijn vijand zie, dan dat ik het kwade in hem zie.’
Zo overleeft ze, in de overtuiging dat alle familie, alle vrienden en alle joden uit Zloczow omgekomen zijn. Groot is haar verrassing als ze ontdekt dat er lijsten bestaan. Lijsten met mensen die het niet gered hebben, maar ook lijsten met overlevenden.
Indrukwekkend verhaal. Het is immers niet allemaal zwart-wit. Het meisje maakt de mens mee in al zijn schakeringen, en moet daar mee leren omgaan.
Carol Matas kwam op het idee gekomen dit boek te schrijven door een onderzoek dat ze deed naar de Holocaust. Ze vond toen verhalen over joodse families die in Duitsland woonden tijdens de Tweede Wereldoorlog, die het op een of andere manier gered hadden om met valse papieren zich te verstoppen of te reizen. Ze vond dit zulke mooie en bijzondere verhalen dat ze er over wou schrijven. Matas wil laten zien hoe het leven in de Tweede Wereldoorlog was voor joden in nazi-Duitsland; hoe sommige joden overleefden. Ook wil ze laten zien waartoe mensen in staat zijn zowel in het goed als in het kwaad.
ISBN 9789052517391 | Hardcover | 144 pagina's | Uitgeverij Callenbach | oktober 2001
vertaald uit het Engels door Bart van der Griendt Leeftijd vanaf dertien jaar
© Marjo, 25 januari 2015
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
