P.C. Emmer

Toon alleen recensies op Leestafel van P.C. Emmer in de categorie:

P.C. Emmer op internet:

Het zwart-wit denken voorbij
Een bijdrage aan de discussie over kolonialisme, slavernij en migratie
P.C. Emmer

Het debat over het koloniale verleden van Nederland, over slavernij en slavenhandel, is emotioneel, gevoelig en bij vlagen verhit. Er is moed voor nodig om met een boek te komen waarin je op zoek bent naar de nuance. Schrijver en uitgever hebben dat lef met de publicatie van dit boek. De schrijver, P.C. Emmer, was hoogleraar Europese expansie en migratie aan de Universiteit Leiden. Hij is auteur van meerdere boeken op zijn vakgebied en als emeritus-hoogleraar schrijft hij regelmatig artikelen voor de Volkskrant en Trouw.

P.C. Emmer is dus een deskundige op dit gebied. Toch is het de vraag of zijn moedige poging - een debat op basis van de feiten te voeren - kans van slagen heeft. In Trouw meldde columnist Stevo Akkerman bij het verschijnen van dit boek: “Er is een grens aan het zien van de dingen in hun tijd”. Dat vinden ook degenen die met een nieuwe beeldenstorm bezig zijn. Straatnamen moeten veranderd worden, foute monumenten worden van een passende tekst voorzien, een borstbeeld van Johan Maurits van Nassau-Siegen is verwijderd uit het Mauritshuis in Den Haag. Zelfs nationale held Michiel de Ruyter ontkomt niet aan een screening. Is er iets te vinden dat misschien wel in zijn tijd paste, maar niet voldoet aan de maatstaven van onze tijd? Er is immers, stelt Akkerman, een grens aan het zien van de dingen in hun tijd.

Persoonlijk ben ik van mening dat Akkerman een denkfout maakt. De dingen zien in het kader van hun tijd betekent nog niet dat je de dingen vergoelijkt. Als je het verleden onderzoekt ga je na hoe de mensen van toen dachten en handelden. Anders ben je niet wetenschappelijk en objectief bezig. Dat je vervolgens vaststelt dat wij er nu heel andere normen en opvattingen op nahouden is een tweede. Sterker nog: het ligt voor de hand. Geschiedenis is een continuüm. Het is niet gezegd dat volgende generaties de ideologische uitgangspunten van onze tijd zullen hanteren.

Mijn indruk van dit boek is dat Emmer heel integer en verantwoord de discussie over dit thema voert. Hij stelt onomwonden dat kolonialisme, slavernij en slavenhandel onrechtvaardig waren en een racistische basis hadden (blz. 47). Maar dat is niet het einde van het verhaal. Ten tijde van het koloniale verleden was ook kinderarbeid vanzelfsprekend, antisemitisme was schering en inslag, er bestond schrille ongelijkheid, democratie kende men niet en niemand had het over mensenrechten. Loonarbeiders in West-Europa hadden geen beter leven dan slaven op de plantages. Matrozen stierven zelf ook als vliegen op de trans-Atlantische zeetochten. Geen leuke samenleving, maar in zo’n harde maatschappij leefden de mensen wel. De waarde van mensenlevens, ongeacht de huiskleur, lag vroeger een stuk lager dan nu (blz. 13 en 74).

Landen die een kolonie waren van een machtig land hadden daar ook wel baat bij. Minder corruptie in het ambtenarenapparaat, betere medische zorg, goed onderwijs, de aanleg van een infrastructuur. De winst die de slavenhandel opbracht wordt schromelijk overdreven. “Alle berekeningen wijzen erop dat de winsten in de slavenhandel uiterst gering waren” (blz. 70). Slavenhandel was slechts een marginaal onderdeel van de Nederlandse economie (blz. 71).

Goed dat dit boek verschijnt! Het biedt een nuchter en feitelijk tegenwicht aan een vaak eenzijdig en emotioneel gevoerde discussie. Emmer is er zich van bewust dat hij het risico loopt om de wind van voren te krijgen. Op wat ironische toon laat hij zich uit over de opgewonden stijl van debatteren in de media. Fraai zijn ook de vergelijkingen die hij trekt tussen toen en nu. Emmer merkt bijvoorbeeld op dat het helemaal niet zo gemakkelijk was om een eind te maken aan de slavenhandel en hij vergelijkt dat met de moeite die het ons kost om de drugshandel te bestrijden (blz. 77). Dat soort vergelijkingen zijn best zinvol, omdat het ons zou moeten weerhouden van gemakkelijke oordelen.

Ik vind dit boek een welkome en onmisbare bijdrage leveren aan de meningsvorming over een aangelegen periode uit het Nederlandse verleden. Het boek verdient het om op feitelijke en inhoudelijke gronden een weerwoord te krijgen, zo daar behoefte aan bestaat.

Nog een opmerking tot slot. Op bladzijde 27 schrijft Emmer over de tekorten die er op de arbeidsmarkt zijn ontstaan. Hij noemt drie mogelijkheden om dat probleem te ondervangen (niets doen, hetzelfde werk met minder mensen doen; arbeidsmigratie). Het verbaast mij dat hij een vierde mogelijkheid niet noemt: het geboortecijfer moet omhoog.

Samenvattend: prima boek. Van harte aanbevolen.

Lees de reacties op het forum en/of reageer: