Ewoud Kieft
Het verboden boek
Mein Kampf en de aantrekkingskracht van het nazisme
Aangezien het boek al 70 jaar een verboden boek is in Nederland, is er niet zomaar aan een Mein Kampf te komen. De vriend van één van mijn vriendinnen had een exemplaar van zijn opa in huis en heeft weleens aangeboden het voor mij mee te nemen, zodat ik het kon lezen. Ik vroeg me wel meteen af of zijn opa fout was geweest in de oorlog, iets dat ook iets zegt over hoe we er nu over denken. Mijn vader vertelde ooit dat zijn vader destijds heeft gezegd “die Hitler is knettergek.” Ik heb eigenlijk nooit gevraagd of mijn opa het boek zelf heeft gelezen of dat hij afging op wat hij in de kranten las. Raar is daarbij misschien wel, dat je dan toch een beetje trots bent, dat jouw opa het voor jou gevoel goed had gezien in die tijd. Zou ik het ook hebben opgeschreven als mijn opa ook een exemplaar van Mein Kampf in huis had gehad? - En misschien was dat wel zo. -
Kieft schrijft in het voorwoord van het boek dat hij al grote delen van Mein Kampf had gelezen, voordat hij door het NIOD werd gevraagd een Nederlandse wetenschappelijke uitgave van het boek te schrijven. Zijn belangrijkste motivatie om het doen was dat de auteur zich afvroeg waarom zoveel mensen zich lieten meeslepen door een ideologie die we nu, achteraf, met z'n allen even weerzinwekkend als stompzinnig vinden? Miljoenen mensen, zo schrijft hij, voelden zich aangetrokken tot het nationaalsocialisme en die waren echt niet allemaal ontoerekeningsvatbaar, ze lijken waarschijnlijk meer op ons dan we onder ogen willen zien. De auteur zelf herkende ook bij het (her-)lezen meer van zichzelf terug dan hem lief was.
Het boek van Kieft heeft lange citaten uit Mein Kampf volledig ingebed in de historische context, waarbij de enorme teleurstelling van de Duitsers over het verlies van de Eerste Wereldoorlog een grote rol speelt. Zijn al die offers die zijn gebracht dan helemaal voor niets geweest was de overheersende vraag die in het naoorlogse Duitsland de gemoederen bezighield. Na de mislukte Bierkellerputsch, die Hitler samen met generaal Ludendorff, enkele vooraanstaande nazi's en de SA pleegden en het daarop volgende proces, kreeg de teleurgestelde Duitse bevolking weer hoop. Dit was niet in de laatste plaats door de manier waarop Hitler de, vaak verzonnen, feiten verwoordde en de manier waarop hij die aan de man bracht in zijn toespraken. Hij gebruikte daarvoor een sprekerstruc die de auteur als volgt verwoordt:
Hij zweeg en keek zijn toehoorders doordringend aan. Vlak voordat de stilte ongemakkelijk werd, begon hij met ingehouden stem, bijna fluisterend, aan zijn verhaal. Hij bouwde het langzaam op, om uiteindelijk in een zinderende, bijna manische climax te eindigen.
Door het weergeven van die citaten in hun historische context, krijgt de lezer steeds meer een beeld van hoe de tekst uit Mein Kampf steeds aansloot bij de emoties van 'het volk' die op dat moment overheersten. Hitler had een feilloos gevoel voor deze sentimenten, het waren uiteraard ook die van hemzelf en hij speelde daar met grote precisie op in. Hij gaf het Duitse volk, maar ook veel andere Europeanen het gevoel dat die Grote Oorlog helemaal niet voor niets was geweest, alleen moest men daar nu de lessen uit trekken en het juiste doen. Daarbij werd het aanwijzen van de schuldigen, de joden en het communisme, voor Hitler overigens een en hetzelfde, naadloos ingepast. De daarbij behorende citaten uit Mein Kampf heeft Kieft ook hier weer precies weten te vinden en hij schept daarmee zeer duidelijk een beeld hoe dit in de hoofden van de mensen is gaan zitten die kennis namen van de denkbeelden van Hitler.
Wat mij erg bevalt aan het boek van Kieft is hoe hij zijn eigen gevoelens en gedachten verwoordt in dit boek over wat Mein Kampf met hem doet. Hoe hij dit, overigens met zeer grote voorzichtigheid, naar deze tijd trekt, hij waarschuwt ook om dit niet al te gemakkelijk te doen. Hij besluit het boek daarom met een advies hoe om te gaan met Mein Kampf en pleit ervoor het verbod op dit boek op te heffen. Het is tijd om het over de inhoud te hebben, zijn zijn laatste woorden in het boek. Mein Kampf kan ons, volgens Kieft, uitdagen om na te denken wat we tegenover een dergelijk gedachtegoed kunnen stellen en de democratische rechtstaat weerbaar te houden, helemaal nu die zijn vanzelfsprekendheid aan het verliezen is. Hier komen, zoals achterop het boek te lezen is, geschiedenis en actualiteit samen en daar heeft Kieft in de opbouw van zijn boek heel mooi naar toegewerkt.
Over de auteur: Ewoud Kieft (1977) is schrijver, historicus en muzikant. Zijn debuut, Het plagiaat, werd door NRC Handelsblad en Trouw verkozen tot een van de beste boeken van 2006. Zijn tweede boek, Oorlogsmythen, over W.F. Hermans en de Tweede Wereldoorlog, werd in 2012 genomineerd voor de AKO Literatuurprijs. In 2015 verscheen Oorlogsenthousiasme. Europa 1900-1918, dat werd onthaald als een standaardwerk en genomineerd werd voor de Libris Geschiedenisprijs.
ISBN 9789045030920 | Paperback | 288 pagina's | Uitgeverij Atlas Contact | april 2017
© Ria, 20 mei 2017
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
