Martijn Eickhoff
Categorie: Algemeen
What's Left Behind
Auteurs: Nino Vallen, Richard van Leeuwen, Floris Meens, Tom Verschaffel, RobertJan Wille, Willem Frijhoff, Marjet Derks, Peter Raedts, Henk Driessen, Paul?Luykz, Eric Venbrux, Peter Burke, Marieke Bloembergen, Martijn Eickhoff, Peter S. Hawkins, Carolien Stolte, Michael Wintle, Olivier Hekster, Hans Bots, Joris van Eijnatten, Remco Ensel
Onder redactie van: Marjet Derks, Martijn Eickhoff, Remco Ensel, Floris Meens
Note: This book is in English because of the international significance of the subject. At the end of this review you will find the summary as given by the publisher.
Het boek is in het Engels uitgegeven vanwege het internationale belang van het onderwerp. Aan het einde van deze recensie staat de Engelse samenvatting, zoals die is gegeven door de uitgeverij en te lezen is op de achterzijde van het boek.
De titel van het boek What's Left Behind verwijst naar gedenkplaatsen die we overal in de wereld in de publieke ruimte aantreffen over geschiedkundige gebeurtenissen die onderdeel zijn geworden van ons gezamenlijk historisch geheugen. In hoeverre deze gedenkplaatsen dezelfde, gedeelde dan wel verschillende of tegengestelde emoties oproepen bij de aan de historische gebeurtenis verbonden herinnering is steeds onderdeel van de uiteenlopende essays in dit boek.
In de ondertitel van dit boek vinden we een verwijzing naar het werk van de Franse historicus Pierre Nora Les Lieux de Mémoire (7 delen, 1984-1992), waarin Nora dergelijke historische herinneringen niet automatisch koppelt aan fysieke plaatsen, maar ook aan symbolen, instellingen, personen, herdenkingsdagen enzovoort.
In het voorwoord van What's Left Behind lezen we dat de auteurs constateren dat het project van Nora gebaseerd is op een nogal nostalgisch gevoel van de teloorgang van de herinnering aan met name nationale gebeurtenissen binnen de grenzen van de natiestaat Frankrijk. De koloniale geschiedenis buiten de grenzen is niet in het project van Nora opgenomen. De Nederlandse en Belgische projecten in navolging van Nora, hebben deze kritiek ter harte genomen en deze zaken wel in hun Lieux de Mémoire, in deze landen vertaald als Plaatsen van herinnering, opgenomen.
What's Left Behind is samengesteld uit een verzameling essays waarin de verschillende auteurs de centrale vraag proberen te beantwoorden inzake de veranderende ideeën over Europa en de Europese identiteit in relatie tot deze plaatsen van herinnering. Het boek is geconcentreerd rondom vier thema's, het koloniaal geheugen, religie, imperialistische en postkoloniale contacten en de veranderende concepten van Europa. De plaatsen van herinnering met deze thema's vinden we door heel Europa (Lieux de mémoire of Europe) en plaatsen buiten Europa of verbonden met plaatsen daarbuiten (beyond Europe) verbeeldt in symbolen, instellingen, personen, herdenkingsdagen en andere historische en traditionele vieringen.
Dergelijke plaatsen van herinnering zijn vaak opgenomen in de publieke sfeer om bij een groep een gedeelde herinnering op te roepen en het saamhorigheidsgevoel of gevoelens van nationale eenheid te benadrukken of zelfs aan te wakkeren. Duidelijk mag zijn, dat dergelijke plaatsen van herinnering onderhevig zijn aan verandering in opvatting, het door verschillende partijen anders interpreteren van het historische moment en het wijzigen van de inzichten in de loop van de tijd, het zogenaamde 'met de kennis van nu'.
Het is onmogelijk om in deze recensie alle essays afzonderlijk te behandelen aangezien het allemaal bijzondere verhalen op zich zijn. Hieronder zal ik er steeds één per thema uitlichten, omdat zij voor mij misschien wel het meest de essentie belichten van hoe naar de plaatsen van herinnering gekeken kan worden en hoe zij de fluïditeit van identiteit kunnen tonen en onderstrepen.
De essays geschreven binnen het thema van koloniaal geheugen belichten de diverse gezichtspunten en standpunten ten aanzien van eenzelfde Lieu de Mémoire. Met name in het essay van Floris Meens lezen we hoe verschillend de sentimenten en inzichten bij bijvoorbeeld een gedenkplaats of monument van strijdgewoel in Afrika kunnen zijn en welke invloed dit heeft op het publiek gedenken. Meens laat ons zien hoe de Afrikaanse stad Adwa functioneerde als een Italiaanse plaats van herinnering, waarbij schaamte en stilte de boventoon voerde omdat Ethiopië deze slag won. Dit terwijl in Rome de verloren slag bij Dogali een monument op Piazza dei Cinqueciento, plein van de 500 (gevallenen) heeft opgeleverd. De Lieux de Mémoire levert voor de verschillende betrokkenen, heel verschillende herinneringen en emoties op.
Het laatste essay binnen het thema religie van Paul Luykx handelt over de Iko beelden in Hindoe-Javaanse stijl. De Nederlands-Indische geoloog Joseph Schmutzer heeft voor liturgische doeleinden een aantal christelijke beelden ontworpen en deze laten uitvoeren in de inheemse stijl in de werkplaats van de lokale kunstenaar Iko. Afbeeldingen van deze beelden zijn in het boek te vinden en ook de reacties daarop worden door Luykx verwoordt. De beelden zelf zijn te zien in het missiemuseumin Steyl. Vanaf het midden van de jaren 1930 schrijft Schmutzer spijt te hebben van zijn actie en schrijft dat dit niet de juiste weg was om de oorspronkelijke bewoners te bekeren tot het christendom.
Het eerste essay bij het thema imperialistische en postkoloniale contacten is van Eric Venbrux en heeft als titel 'White People, or Might be Devils. Verschillende Aboriginals van Australië vertellen verhalen over 'een kapitein Cook', dus niet dé kapitein Cook. De verschillende overgedragen verhalen handelen over de Europese invasie van Australië. Venbrux laat ons in zijn essay kennismaken met de Tiwi Aboriginals van de Bathurst- en Melville-eilanden in Noord Australië waar de Nederlandse ontdekkingsreiziger Maarten van Delft in 1705 aan land kwam. Hoe de eilandbewoners de herinnering aan deze ontmoeting overdragen is mooi te zien in het filmpje dat de auteur in zijn essay noemt. Vraag is of de ontmoeting zo soepel is verlopen als door de verhalende Tiwi's wordt voorgesteld.
Het laatste essay bij het thema de veranderende concepten van Europa is van de hand van Remco Ensel en draagt de titel Postcolonial memories. Hij voert de Franse psychiater Frantz Fanon op als icoon en inspiratiebron voor het anti- en postkoloniale denken en daarmee als een Lieu de mémoire. Daarmee laat Ensel zien dat ook een schrijver of denker en hun geschriften of zelfs gesproken woorden als plaatsen van herinnering kunnen dienen. Fanon publiceerde werken vanuit de onderdrukte, koloniale realiteit en houdt de onderdrukkers, de kolonisatoren op die manier een spiegel voor en geeft hen stof tot nadenken. Daarnaast benadrukt Fanon, in navolging van zijn mentor, Aimé Césaire, dat het hier om geweld tegen nietEuropeanen ging, waarvoor niemand terecht heeft hoeven staan. Ze gingen zelfs zover door te zeggen dat het Neurenberg proces alleen maar gevoerd werd omdat Hitler beschuldigd kon worden van het vermoorden van blanke mannen en vrouwen.
Het boek is, zoals het AIDS memorial quilt uit een van de essays in het boek, een lappendeken aan verhalen die passen binnen het grote thema van plaatsen van herinnering en hoe deze steeds aan verandering onderhevig zijn en zullen blijven. Voor mij was het een plezier om dit boek te lezen. Sommige essays waren gemakkelijker te lezen dan andere omdat zij goed aansluiten bij mijn kennis daarover. Anderen vond ik moeilijker te lezen, maar daardoor niet minder interessant, omdat ze je aanzetten tot nadenken over andere thema's en hoe zaken zich daarin verhouden tot elkaar. What's Left Behind is daarmee een heel boeiend boek, waarover, door degenen die het zullen lezen, nog veel nagepraat en gediscussieerd zal worden.
Over de redactieleden:
Marjet Derks is universitair docent cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit. Publicaties van haar hand zijn Heilig moeten. Radicaal-katholiek en retro-modern in de jaren twintig en dertig (2007) en (met Wim Buisman en Peter Raedts) Episcopacy, Authority, and Gender. Aspects of Religious Leadership in Europe (2015). Bij Vantilt verscheen van haar (met Remco Ensel, Martijn Eickhoff en Floris Meens) What’s Left Behind: The Lieux de Mémoire of Europe beyond Europe (2015).
Martijn Eickhoff maakt als universitair docent cultuurgeschiedenis van de 19e en 20e eeuw deel uit van de staf van leerstoelgroep Cultuurgeschiedenis. Hij is bovendien senior onderzoeker bij NIOD – Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. Momenteel verricht hij onderzoek naar Memory Landscapes and Regime Change in Semarang (1965-1966). Voor dit project, zie: http://www.niod.nl/nl/medewerker/martijn-eickhoff. Sinds 2014 hij is gastdocent ‘Narratives of Heritage’ in de master van het Department of Archaeology, Universitas Gadjah Mada Yogyakarta.
Remco Ensel is als docent cultuurgeschiedenis verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij studeerde culturele antropologie en geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en promoveerde aan diezelfde universiteit op de dissertatie Saints and servants in Southern Morocco (1999).
Floris Meens studeerde geschiedenis aan de Radboud Universiteit, waar hij zich specialiseerde in de geschiedenis van culturele en intellectuele netwerken en de mediterrane cultuurgeschiedenis van de nieuwste tijd. Tijdens zijn studie verbleef hij enkele maanden aan het Koninklijk Nederlands Instituut te Rome (KNIR). In 2006 werd zijn onderzoek naar het oeuvre van de Italiaanse dichter, journalist en cineast Pier Paolo Pasolini door het KNIR bekroond met de aanmoedigingsprijs voor jong academisch talent. In 2008 studeerde hij af op een scriptie over de Romeinse salon van Ersilia Caetani-Lovatelli (1840-1925). In 2008 trad hij in dienst van ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten, waar hij nog altijd werkzaam is als docent en vakgroepsvoorzitter. Vervolgens werd hij ook hoofddocent Cultuurgeschiedenis aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen en toetsdeskundige aan het CITO.
Over de overige auteurs: Achter in het boek is een volledige lijst te vinden van alle auteurs met hun curriculum vitae
English Summary
What’s Left Behind. The Lieux de mémoire of Europe beyond Europe addresses a central and currently pressing question: changing ideas about Europe and European identity. The essays in this volume examine these ideas about Europe by analyzing histories and discourses of monuments, memorial sites, objects of art and other meaningful artefacts. They pay particular attention to cultural transfers between locations, continents, communities and individuals, both within and outside of Europe. In doing so, this volume connects the originally European-nations-centred concept of lieux de mémoire with the outer-European world and gives it a new transnational, transcultural and transcontinental blend.
The essays concentrate on four specific topics: colonial memory, religion, imperial and post-colonial contact zones, and changing concepts of Europe. Taken together, these historical perspectives transcend older Grand Narratives by presenting Europe as a multiform and ever-changing cultural construction. They contribute to a better understanding of Europe’s changing position in the world and the way we perceive it.
ISBN 9789460042560 | Paperback | 240 pagina's | Uitgeverij VanTilt | 2015
© Ria, 11 april 2016
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
