Liek Mulder
Categorie: Algemeen
Slag in de Javazee
Oorlog tussen Nederland en Japan 1940 - 1942
De auteurs beschrijven eerst Nederland als koloniale mogendheid en daarna het ontwaken van Japan, dat als het land van de Rijzende Zon in de jaren dertig van de 20e eeuw op veroveringstocht gaat. Nederland en Japan hebben een bijzondere relatie met elkaar gehad. Vanaf de 17e eeuw waren de Nederlanders de enige Westerlingen die een handelspost op het eiland Desjima mochten vestigen. Voor Japan was dat gedurende enkele eeuwen het enige venster op het Westen. Daardoor bleef het land op de hoogte van Westerse wetenschap, zoals geneeskunde, astronomie, natuurwetenschap en aardrijkskunde. Japanse wetenschappers leerden Nederlands en vertaalden Nederlandse boeken. Tot 1870 was het Nederlands de officiële taal voor contacten met het buitenland.
In 1941 breekt ook in het verre oosten de Tweede Wereldoorlog uit. Na de onverhoedse aanval van Japan op Pearl Harbour (7 december 1941) verklaart de Nederlandse regering in Londen de oorlog aan Japan. Voor de oorlogvoering was Japan in hoge mate afhankelijk van grondstoffen (olie, rubber) die vooral Nederlands-Indië in ruime mate kon leveren. Een snelle Japanse aanval op dit gebied lag voor de hand.
Nederlands-Indië was net zomin op oorlog voorbereid als Nederland dat was in 1940. De strijd met Japan was een deprimerende aaneenschakeling van nederlagen en tegenslagen. In 1926 was een vlootwet, bedoeld om de Nederlands-Indische vloot te moderniseren weggestemd in het Nederlandse parlement. “De consequentie was”, merken de auteurs wrang op, “dat de strijdkrachten het maar moesten stellen met een beperkt budget” (bladzijde 38). Er is wat dat betreft niets nieuws onder de zon. De afgelopen tien jaar is de Nederlandse krijgsmacht wederom zo goed als ontmanteld. Maar als de nood aan de man komt, stuurt de overheid wel slecht uitgeruste en getrainde troepen het slagveld op. In feite is dat misdadig.
Een kansloze strijd aangaan is niet verstandig. Dit punt speelde ook inzake de strijd om Nederlands-Indië. Karel Doorman, eskadercommandant, wilde de vloot terugtrekken naar Australië om samen met de geallieerden de strijd voort te zetten. De Nederlandse marine zou dan een factor van betekenis zijn gebleven. Admiraal Helfrich, opperbevelhebber van de marine, wilde dat Doorman de strijd aanbond in de Javazee om de bevolking te tonen dat Nederland hen niet in de steek liet.
De uitkomst van de zeeslag toont in mijn ogen het gelijk van Doorman aan. Bijna het gehele eskader van Doorman werd vernietigd. Voor de Japanners bleef de schade beperkt tot één beschadigde torpedojager. De afwezigheid van luchtsteun, het ontbreken van gegevens over de positie van de Japanse vloot, het gebrek aan training, de mindere bewapening, het ontbreken van moderne torpedo’s, bepaalden de uitslag van deze ongelijke strijd en maakten de opdracht van Helfrich tot een zelfmoordmissie voor Doorman en zijn mannen. En de bevolking? Die sympathiseerde in meerderheid met de Japanners en niet met de Nederlanders. De Slag in de Javazee liep uit op een catastrofe voor Nederland.
De Nederlandse onderzeeboten boekten wel enige successen in de strijd. De O 16 onder commando van Anton Bussemaker vernietigde c.q. beschadigde in december 1941 vier Japanse transportschepen. Helaas kwam hij dezelfde maand met zijn bemanning (op één na) om het leven toen zijn duikboot op een mijn liep. Minister Bussemaker op OCW is zijn kleindochter.
In verschillende opzichten leek de oorlog tegen Japan op de oorlog tegen Duitsland. De Japanners boekten in het begin van de oorlog met een Blitzkrieg eveneens enorme successen. Helaas evenaarden zij de Duitsers ook met gruwelijke oorlogsmisdaden (zie onder meer blz. 131 van het boek voor een overzicht)
Met de focus op de slag in de Javazee beschrijven de auteurs met vaardige hand de relatie tussen een agressief Japan en het Westen en de koloniale oorlogen die Nederland moest voeren om zijn gezag te vestigen. Het boek biedt dus veel meer dan de titel belooft.
Dit boek maakt deel uit van de serie Oorlogsdossier. Reeds eerder verscheen een deel over de Duits-Franse oorlog (1870) en een deel over de 16de eeuwse zeeoorlogen tussen de Republiek en Engeland.
Anne Doedens werkt bij Hoger Onderwijsinstellingen in Amsterdam en Liek Mulder was docent in het voortgezet onderwijs.
In 2016 kwam aan het licht dat drie Nederlandse oorlogsschepen van de bodem van de Javazee zijn verdwenen. Vermoedelijk zijn de schepen illegaal geborgen en als schroot verkocht. Dit tot ontzetting van de nabestaanden.
Een interessant boek en goed geschreven. Van harte aanbevolen.
ISBN 9789462491380 | Paperback | 208 pagina's | WalburgPers | februari 2017
met illustraties
© Henk Hofman, 24 februari 2017
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
