Ignaz Matthey
Het stond je zo schattig
Ignaz Matthey
In het voorwoord staat te lezen dat kinderkleding dat is gebaseerd op de dracht van matrozen al meer dan twee eeuwen bestaat. Aanvankelijk (eind 18e, begin 19e eeuw) werd het matrozenpak gekenmerkt door de lange (matrozen)broek. Pas in 1846 werd de nu nog steeds bekende schouderkraag geïntroduceerd. In dit boek wordt vooral de matrozendracht in Nederland besproken en het is verbazingwekkend dat er zoveel over te vertellen is...
Dankzij de invloed van Rousseau, die stelde dat ieder mens een uniek karakter heeft en vrijheid nodig heeft om zich te kunnen ontplooien, ontstond de kinderkleding. Kinderen werden voor die tijd vaak hetzelfde gekleed als volwassenen maar kregen nu lossere kleding, minder stijf, waarin ze zich veel makkelijker konden bewegen. Daaruit voortvloeiend ontstond de kindermode.
Het matrozenpak, zo genoemd omdat toentertijd alleen matrozen een lange broek droegen in plaats van een kniebroek, werd al snel populair. Op schilderijen die gemaakt zijn rond 1780-1790 zien we kinderen afgebeeld in 'petit habit de matelot'. Bijna allemaal dragen ze ook een sjerp om hun middel. De matrozenkraag zoals wij die kennen was toen nog niet gebruikelijk.
Grappig is dat zedenmeesters het pak goedkeurden. In een citaat van Friedrich Bertuch lezen we dat hij wijst op het 'uiters gewigt' van goede kinderkleding 'wijl daar van zoo veel ten aanzien der phijsique opvoeding onzer kinderen en hun toekomstig welzijn afhangt'. Hij verwijst naar een artikel van Bernhard Faust (Duits arts) die stelt dat de kniebroeken een 'te vroege aanprikkeling der natuurdrift bevordert'. Ze zijn 'te zeer verhittend'. Een wijde lange matrozenbroek is derhalve bij uitstek geschikt voor jongetjes en kan voorkomen dat de geslachtsdrift voortijdig ontwaakt.
Waren het aanvankelijk eerst alleen zeelieden die een lange broek droegen, later, ca 1840, werd de lange broek gebruikelijke kleding voor iedere man. Grappig genoeg werd toen de korte broek of kniebroek weer een kledingstuk voor jonge kinderen.
Het is vooral de kraag (braniekraag genaamd) die zo kenmerkend is voor het matrozenpak. Over de functie tast men in het duister. Ook over de betekenis van de strepen op de kraag doen diverse verhalen de ronde.
In het boek zien we het matrozenpak in allerlei variaties aangeboden in catalogi. Met brede kraag, smalle kraag of geen kraag maar wel met maritieme versierselen zoals een anker of koperen knopen. In Nederland werd het pak vaak als nette of zondagse kleding gedragen maar het kwam ook voor dat kinderen dagelijks zo'n pakje droegen. Een kind in matrozenpakje werd doorgaans als fatsoenlijk gezien. Ook in de boeken over Pietje Bell (1914) is het matrozenpakje dé kleding voor nette mensen. Zelfs bij de Eerste Communie werd veelal het matrozenpak gedragen.
Later raakte het matrozenpak ook in trek bij volwassen mannen én vrouwen, dat wil zeggen, deze laatste droegen een blouse of jurk met matrozenkraag. Ook bij 'badcostumes' voor de vrouw was de matrozenkraag geliefd.
Natuurlijk kwamen er ook knippatronen van het pakje want de aanschaf van een kant en klaar matrozenpak was vrij prijzig. Voor de gewone man met grote gezinnen derhalve onbetaalbaar. Kinderen hadden vaak een enorme hekel aan het pakje, het mocht niet vuil worden dus spelen was er niet bij en die rare broek vonden ze vreselijk.
Enkele vrouwen gebruikten het pak om, verkleed als man, aan te monsteren op een schip of werd het gebruikt om een travestie-act op te voeren. Sommige vrouwen vonden de dracht makkelijk en stoer, terwijl anderen het pak juist gebruikten om hun vrouwelijkheid te benadrukken. Mannen vonden een vrouw in matrozenpak wel opwindend.
In de twintigste eeuw werd de stoere matroos een homo-icoon. Al omstreeks 1900 waren er homo-erotische matrozenfoto’s te koop.
Ook Thomas Mann beschrijft in zijn boek De dood in Venetië een jongen in matrozenpak waarop Asschenbach, een succesvol schrijver, verliefd wordt.
Het matrozenpak doorstond voor een lange periode de tand des tijds. In het laatste hoofdstuk van het boek getiteld ‘In de mode, uit de mode’ vertelt de auteur in welke periode en waarom het matrozenpak het meest en minst geliefd was. Tegenwoordig wordt het overigens nauwelijks meer als dagelijkse kleding gedragen. Je ziet de pakjes nog wel als kostuum bij zangkoren of op het toneel. In Japan vorm het matrozenpakje het schooluniform voor meisjes maar in het Nederlandse straatbeeld zijn ze niet meer waar te nemen.
Het boek is voorzien van een grote hoeveelheid kleurenfoto's die o.a. duidelijk maken wat voor functie het pakje in de maatschappij had. Soms werd het zelfs ingezet om politieke idealen te vertegenwoordigen. Niets is schattiger en meer vertedering opwekkend dan een kind in matrozenpakje. Het heeft iets aandoenlijks en daar is dankbaar gebruik van gemaakt door de tijden heen.
De auteur heeft ook veelvuldig gebruikt gemaakt van literatuur en komt met voorbeelden waarin het matrozenpak een belangrijke als dan niet maatschappelijke rol speelt in een roman of kinderboek. Dat maakt het boek nóg prettiger om te lezen.
Kortom, een verrassend, prettig geschreven boek dat zijn zeer lage prijs dubbel en dwars waard is.
ISBN 9789057306822 | Hardcover | 125 pagina's | WalburgPers | september 2010
© Dettie, 29 december 2012
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
