Hans Goedkoop
De Gouden Eeuw
‘Alle Nederlanders van het einde van de zestiende en het begin van de zeventiende eeuw hadden oorlog op hun netvlies staan, geweld, onzekerheid en angst, verlies van naasten. Veel Nederlanders van een halve eeuw later kenden oorlog niet meer uit eigen ervaring en hoorden er alleen nog over – van vroeger of van verder weg, in Duitsland, op zee, of overzee.
Dat alles was van invloed op hun levenshouding. Soberheid, zuinigheid, strengheid en fanatisme pasten bij de eerste decennia van de Opstand. Toen de vrede omstreeks 1610 met reuzenschreden dichterbij kwam en het zelfvertrouwen van de Republiek omstreeks 1630 een hoogtepunt bereikte, was de tijd rijp voor uitbundigheid. De eeuwige zwarte kleding op regentenportretten maakte plaats voor honderd kleuren geel, goud en rood. In glanzende stoffen, met steeds andere kragen en een steeds wilder assortiment van strikken, sjerpen, sjaals en wijd flappende hoeden met liefst nog een pluim. ‘
Waar doet dit aan denken? Aan onze eigen eeuw toch? De wereldoorlogen gevolgd door de ‘roaring sixties’. Er zijn meer overeenkomsten.
Er waren in die tijd bijvoorbeeld ook zeer veel immigranten, vluchtelingen, door vervolging uit andere landen verdreven of op zoek naar een beter leven. Een groot deel van hen had het niet makkelijk, ze waren arm. Maar laat er nu ook in die tijd sprake zijn van armenzorg: de rijken stonden geld en goederen af, omdat ze wisten dat het een manier was om opstootjes te voorkomen. De hulp werd in die tijd precies op maat toegesneden: ‘een overjas voor een van de kinderen, een extra rantsoen van een voedingsmiddel in geval van tijdelijke ziekte – het werd afgepast en opgetekend’. Men controleerde dat, om te voorkomen dat een jas alsnog werd verkocht om er drank van te kunnen kopen. En toen de welvaart afnam, moesten de arme immigranten het maar uitzoeken.
Maar al zijn er grote gelijkenissen, het was toch een heel andere tijd natuurlijk. We waren een Republiek, met regenten die de boel bestierden. Het protestantisme heerste, katholieken waren niet alleen in de minderheid, waren zij misschien ook niet verbonden – al of niet openlijk – met de gehate Franse koning?
De dichter Vondel was de eerste, die de zeventiende eeuw de naam ‘Gouden Eeuw’ gaf, een naam die er later aan verbonden bleef. ‘Goud’ vanwege het opbloeien van uitgeverij, wetenschap en kunsten. De eerste boekenmarkt ontstond in die tijd, in Leiden. Ook is waarschijnlijk in die tijd de basis gelegd voor de manier waarop vrouwen in de maatschappij kwamen te staan, waarvan we nu nog de gevolgen ondervinden. Doordat het goed ging, en mensen meer inkomen hadden, kon een gezin makkelijker toe met alleen het inkomen van de man. De vrouw werd haast vanzelf alleen ‘moeder en huisvrouw’. Nog geen tien procent van de vrouwen verrichtte loonarbeid. Ze werkten bij hun man. En bij hun kinderen ontstond dezelfde tweedeling. Mannen leerden een beroep, zij moesten naar school. Meisjes leerden wel, maar geen echt beroep. En weesmeisjes werden helemaal niet naar school gestuurd, terwijl de jongens een vak moesten leren.
Maar vrouwen waren ook zeker niet ondergeschikt: hun mannen waren vaak afwezig: die dreven handel, of voerden oorlog, en in die tijd zonder openbaar vervoer of communicatiemiddelen waren zij dan lang onderweg. En dan was het de vrouw die de zaken regelde.
Dit zijn maar een paar leuke weetjes die je in het boek van Hans Goedkoop kunt lezen. Er staat ontzettend veel informatie in.
Zeventien thematische hoofdstukken zijn het, waarin de geschiedenis behandeld wordt: de politiek, het krijgsbedrijf, immigratie, koloniale expansie, wetenschap, handel, sociale verhoudingen, dagelijks leven en slavernij. Vergeet vooral niet de fraaie illustraties te bewonderen. Vaak zijn het schilderijen uit die tijd die laten zien hoe het leven was.
Fraai vormgegeven boek bij de dertiendelige serie documentaires. Hans Goedkoop (1963) is historicus en presentator van het geschiedenisprogramma Andere Tijden. Kees Zandvliet (1953) is hoogleraar aan de UvA. Het is een prachtig boek, als een naslagwerk, of om gewoon lekker in te lezen. Het is absoluut geen droge kost, maar een must voor wie onze tijd wil begrijpen.
ISBN 9789057308802 | Hardcover | 192 pagina's | WalburgPers | december 2012
© Marjo, 30 maart 2013
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
De Gouden Eeuw
Hans Goedkoop en Kees Zandvliet
Het prachtig uitgevoerde boek van Hans Goedkoop en Kees Zandvliet heet simpelweg De Gouden Eeuw en daar gaat het boek dan ook over, de Nederlanden in de zeventiende eeuw. Een eeuw zoals de schrijvers zelf zeggen die anders was dan onze tijd, maar toch ook weer niet zoveel verschilde van de tijd van nu. Wat in het boek beschreven staat wordt ook nog eens op de televisie uitgezonden in een prachtige serie die van commentaar wordt voorzien door een van de schrijvers, Hans Goedkoop, die veel mensen ook zullen kennen van zijn tv-programma Andere Tijden.
De prachtige uitvoering van het boek is te danken aan de vele foto's die het boek rijk is. Veel tekst in het boek wordt begeleid door schitterende foto's van schilderijen, prenten en gravures uit de Gouden Eeuw. De illustraties verlevendigen de tekst op een heel mooie manier en spreken tot de verbeelding van de lezer. Bijvoorbeeld de afbeelding op pagina 52 en 53 van Het Galgenveld op de Vollewijck aan de overkant van het IJ van Anthony van Borssom een leerling van Rembrandt van Rijn. Op de afbeelding vergapen bezoekers zich aan tentoongestelde lijken van veroordeelden. Zo'n afbeelding komt direct bij de lezer binnen en daarnaast wordt in het boek dan ook nog een persoonlijk verhaal beschreven van een van deze veroordeelde, Elsje Christaens. Deze 18-jarige vrouw kwam als gelukzoeker uit Denemarken naar onze Republiek. Toen zij geld wilde verdienen als dienstmeid lukte dat niet meteen en haar 'slaapvrouw' (hospita) eiste aan het einde van de maand wel haar deel. Een ruzie volgde en toen de slaapvrouw Elsje wilde slaan, zag Elsje in een flits een bijl liggen en sloeg daarmee haar slaapvrouw per ongeluk dood. Elsje werd voor haar daad ter dood veroordeeld en werd als voorbeeld tentoongesteld op het galgenveld aan het IJ.
Het boek staat vol met dit soort zaken, waarin het algemene tijdsbeeld uit de zeventiende eeuw wordt aangevuld met de kleine persoonlijke verhalen van gewone mensen uit die tijd. Dat maakt het boek ook leuk om te lezen. Naast de historische kennis die je krijgt over de Gouden Eeuw kan je je als lezer ook enigszins een voorstelling maken van hoe het moet zijn geweest om een burger te zijn in de Republiek der Nederlanden.
Naast de feiten en deze persoonlijke verhalen van gewone mensen, komen in het boek uiteraard ook de bekende Nederlanders uit die tijd voorbij. Antoni van Leeuwenhoek, Joan Blaeu, Johan de Wit, Van Oldenbarnevelt en de man die uit het Slot Loevestein ontsnapte in een boekenkist Hugo de Groot. In de tv-serie wordt overigens verteld dat er in drie musea een kist staat die geclaimd wordt als de kist waarin De Groot ontsnapt is.
Ik heb genoten van het boek en vooral ook van de afbeeldingen, die je nieuwsgierig maken naar meer werk van de kunstenaars uit die tijd. Het boek nodigt ook uit de gelijknamige tv-serie te bekijken, waarin zaken verder worden uitgediept die in het boek beschreven worden. Dinsdag 18 december 2012 was in de uitzending te zien hoe veel Nederlanders emigreerden naar Norwich om daar in de textielindustrie te gaan werken. Veel huidige bewoners van Norwich hebben Nederlandse voorouders. De Gouden Eeuw kenmerkte zich namelijk door veel emigratie, maar ook immigratie in de Nederlanden door mensen die het economisch beter wilde krijgen of vervolgd werden vanwege het geloof, zoals de Joden uit Portugal en Spanje die naar Nederland kwamen en de katholieken die door het opkomende protetantisme in de verdrukking kwamen. Een van de dingen die een gelijkenis vertonen van de Gouden Eeuw met onze huidige tijd. Het boek leert ons zeker niet dat de geschiedenis zich herhaalt, maar wellicht kunnen we wel iets leren van die tijd.
Over de auteurs
Hans Goedkoop (1963) is historicus. Hij promoveerde op de biografie van Herman Heijermans en schreef essays over literatuur. Hij presenteert het televisieprogramma Andere Tijden en bedacht het concept voor de tv-serie De Gouden Eeuw.
Kees Zandvliet (1953) is historicus en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Hij promoveerde op de cartografische dimensie van de wereld overzee. Hij maakte voor het Amsterdam Museum de tentoonstelling De Gouden Eeuw.
ISBN 9789057308802 | Gebonden | 192 pagina's | WalburgPers | december 2012
© Ria, 23 december 2012
Lees de reacties op het forum en/of reageer: