Catherine Merridale
Lenin in de trein
Catherine Merridale
Dit is een interessant boek. De auteur, Catherine Merridale, beschrijft de treinreis die Lenin in 1917 dwars door Europa maakte om in Sint-Petersburg te komen. Immers, daar was de revolutie uitgebroken en om aan de macht te komen was de aanwezigheid van Lenin ter plekke vereist. De leider van de bolsjewisten woonde al jaren als balling in Zürich, samen met zijn vrouw Kroepskaja en enkele vrienden. Het politieke program van de revolutionair Lenin luidde: vrede met Duitsland, brood voor de hongerigen en onteigening van de grond ten bate van de boeren.
Maar hoe in Rusland te komen? Duitsland was in oorlog met Rusland en dus de vijand. Een reis via Frankrijk en daarna per schip over zee stonden Frankrijk en Engeland niet toe. Zolang Rusland bij de oorlog betrokken was, moest Duitsland op twee fronten strijden. Engeland en Frankrijk hadden dus geen enkel belang bij een vrede tussen Duitsland en Rusland. Daarna zou Duitsland immers zijn complete militaire kracht kunnen inzetten aan het Westelijk front.
De sleutel voor de oplossing van dit probleem lag in de mogelijkheid dat Lenin als hij aan de macht zou komen vrede met Duitsland wilde sluiten. Dat bracht de Duitsers op het idee om toe te staan dat Lenin met zijn reisgezelschap over Duits grondgebied naar Zweden en vandaar via Finland naar Sint-Petersburg zou reizen.
Lenin van zijn kant wilde het verwijt dat hij heulde met de vijand voorkomen. Daarom eiste hij dat de trein exterritoriaal gebied zou zijn. En zo kon het gebeuren dat Lenin en de zijnen in een afgesloten trein volledig afgeschermd van de Duitse bevolking zijn reis ging maken.
Catherine Merridale reconstrueert nauwgezet de route die de trein heeft gevolgd. Voorin het boek is een mooi kaartje opgenomen van die route. Merridale kreeg het goede idee om de route vervolgens zelf ook met de trein af te leggen en alle plaatsen waar Lenin de nacht heeft doorgebracht te bezoeken. Het eerste hoofdstuk is hieraan gewijd.
Levendig beschrijft Merridale de onlusten die inmiddels Sint-Petersburg teisterden. Ook hier is een duidelijk kaartje in het boek opgenomen, zodat de lezer goed kan nagaan waar de brandhaarden waren en hoe de onrust zich verder verspreidde over de stad.
Het waren verwarrende, gevaarlijke en chaotische tijden. Verschillende partijen bestreden elkaar hartstochtelijk en schuwden geen middel om aan de macht te blijven of te komen. Levendig beschrijft Merridale ook de intriges en spionageactiviteiten van de grote mogendheden.
Het is een wonder dat Lenin erin is geslaagd die waanzinnige strijd te winnen. Hij week geen millimeter van zijn doel, elk compromis weigerde hij, samenwerking met andere partijen sloot hij uit. Meermalen leek zijn rol uitgespeeld. Zelfs moest hij voor korte tijd het vege lijf redden door naar Finland te vluchten. Maar Lenin was een van de weinigen die precies wist wat hij wilde. Dankzij zijn ijzeren wil, de steun van mannen als Trotski en Stalin, de verdeeldheid van zijn tegenstanders de oorlogsmoeheid van de bevolking, zijn onuitputtelijke energie, wist hij het pleit in zijn voordeel te beslechten.
Daar was Rusland niet goed mee af. Lenin sloot wel vrede met Duitsland, maar de boeren kregen geen grond en brood voor de bevolking zat er voorlopig ook niet in. Merridale tekent Lenin als een meedogenloze massamoordenaar. Lenin “heeft tienduizenden mensen de dood ingejaagd en een verstikkend, wreed politiek systeem in het leven geroepen” (blz. 237). Daar valt geen woord op af te dingen. Des te vreemder is het dat, hoewel de historische waarheid omtrent Lenin vast staat, de Lenincultus nog steeds springlevend is. Die cultus heeft zelfs de val van het door Lenin gestichte Sovjetrijk overleefd. Een belangrijk onderdeel van die cultus is de aankomst van Lenin op het Finlandstation van Sint-Petersburg. Merridale toont aan hoezeer het beeld van de mythe afwijkt van de historische werkelijkheid.
Catherine Merridale was hoogleraar moderne geschiedenis aan de University of London. Zij heeft meerdere publicaties op haar naam staan. Dit boeiende boek, voorzien van twee fotokaternen, is het derde boek dat Nieuw Amsterdam van haar heeft uitgegeven.
ISBN 9789046821251 | Paperback | 288 pagina's | Nieuw Amsterdam | november 2016
© Henk Hofman, 03 januari 2017
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
