Julian Baggini
Herwonnen vrijheid
Julian Baggini
Wat is vrije wil? Bestaat vrije wil wel of niet? Hoe kun je onderzoeken welke handelingen uit vrije wil gebeuren? Heeft de omgeving invloed op de vrije wil?
In dit boek heeft Julian Baggini vanuit verschillende invalshoeken zijn licht laten schijnen op de vrije wil. Te beginnen bij de wetenschap. Zijn wij ons brein? zoals Dick Swaab beweert. Zijn onze gedachtes van invloed op wat wij doen?
Er zijn allerlei wetenschappelijke onderzoeken verricht naar de vrije wil. De een zegt ons handelen komt puur voort uit een bombardement van neuronen in onze hersenen, daar komt verder niets meer bij kijken. De ander (panpsychisten) beweert dat in alle materie een bewustzijn zit. Ook dat is niet bewezen. 'Niets in de natuurkunde sluit de mogelijkheid uit dat materie dingen kan ervaren' zegt Galen Stawson daarover. Julian Baggini bespreekt diverse onderzoeken die mogelijk als uitkomst zouden kunnen hebben dat de vrije wil niet bestaat.
Maar hoe zit het dan met tweelingen? vraagt hij zich af in het hoofdstuk over genetica. Ook al zijn zij vanaf de geboorte gescheiden toch handelen ze vaak hetzelfde, is dat geen bewijs dat de vrije wil niet bestaat maar alles vastligt in de genen, dat alles al voorbestemd is?
Is de omgeving waarin je opgroeit (nature-nurture) een bepalende factor wat betreft de vrije wil? Is de cultuur waarin je opgroeit bepalend?
Met allerlei voorbeelden uit de genetica bespreekt Baggini de al dan niet aanwezige vrije wil.
En hoe kijkt Baginni tegen vrije wil en de kunst aan? Een kunstenaar wordt overvallen door een drang om iets te maken. Is dat vrije wil? Maar als een kunstenaar zich bewust is van zijn schilderen, schrijven etc. dan blokkeert hij. Is er dan toch iets wat hem anders maakt, vrijer maakt?
Een kunstenaar (Grayson Perry) zegt 'dat hij de mogelijkheid creëert dat ideeën hem bezoeken'. Bij hem gebeurt het vaak dat juist onder het werk ideeën opkomen en dat hij daar dan naar handelt. Is vrije wil dan juist dat je de toevloed van ideeën kunt onderbreken of verbeteren of verwerpen?
'Mijn vrijheid volgt een bepaald spoor' zegt Perry. (Eigen spoor kiezen) De vraag die daaruit volgt is: Heeft vrijheid dan regels nodig? Kun je zonder regels vrij zijn? Moet je een weg kiezen tussen starheid, als een robot, en chaos, dus alles zonder regels en volledige willekeur? Dit alles wordt uitgebreid besproken en toegelicht in dit hoofdstuk.
Erg interessant zijn ook de gesprekken die de schrijver voerde met dissidenten uit o.a. Afghanistan, Wit Rusland, China en iemand die strijdt voor de rechten van de vrouw. Heb je wel een vrije wil als er van buitenaf allerlei beperkingen worden opgelegd? Heb je een vrije wil als je geen onderwijs hebt kunnen volgen en derhalve van veel zaken onwetend blijft? Kun je dan bijvoorbeeld stemmen?
Is zeggen 'Ik kon niet anders' ook een vrije keus?
En hoe zit het met gedetineerden?
Heeft een gedetineerde die handelingsonbekwaam blijkt wel schuld? Handelde hij niet uit een innerlijke dwang? 'Hij kon niet anders doen dan hij deed op dat moment', wordt vaak gezegd. Had hij wel een vrije wil? Waarom geeft de gedetineerde vaak de omgeving de schuld. Is die omgeving ook inderdaad van invloed op de vrije wil? Hoe kun je een gedetineerde laten zien dat hij zélf deed wat hij deed en niet dankzij iemand of iets deed wat hij deed? En wat als mensen meedoen aan massahysterie? Is er dan ook nog sprake van de vrije wil? Dit alles wordt besproken in het uitgebreide hoofdstuk over de gedetineerden en hun al dan niet handelen en behandelen uit vrije wil.
Ook de verslaafden worden niet overgeslagen. 'Ze hebben het aan zichzelf te danken. Zij kunnen toch stoppen?' is de veelgehoorde kreet
Maar is dat ook zo? Julian Baggini geeft aan dat het anders zit dan de veelgehoorde oordelen aangeven. Het is volgens hem een combinatie van factoren die maken dat iemand in zijn vrije wil belemmerd wordt, die combinatie licht hij toe.
Verder bleek een gouden opmerking van een onderzoeker dat je kunt verlangen naar het hebben van verlangens (bijv. het verlangen om te stoppen met drugs) Bij een verslaafde kloppen het verlangen naar drugs is in strijd met het verlangen om te stoppen. Waar is de vrije wil dan in dit geheel? Is de vrije wil hetzelfde als verlangen, als intuïtie, als een intentie hebben? Misschien is vrije wil wel het gevoel hebben dat verlangens en handelen met elkaar kloppen. Dat er geen verlangen naar verlangen nodig is. Over het hoe en wat omtrent deze gedachtes vertelt Baggini uitgebreid in dit 'verslaafdenhoofdstuk'.
De discussie over de vrije wil is in filosofische debatten een van de moeilijkste gebleken. Ook Baggini is het daar mee eens. Maar wat is de definitie van een vrije wil? Daar verschillen de meningen erg over. Alles wat beweerd wordt over de vrije wil heeft elementen die van toepassing zouden kunnen zijn zegt filosoof Al Mele. Maar andere filosofen houden zich vast aan hún standpunt omtrent de vrije wil. Veel theorieën en filosofieën over de vrije wil worden besproken in dit hoofdstuk. Maar een eenduidige definitie is er niet omdat er, zoals blijkt, altijd randgevallen bestaan die de definitie onderuit halen. Maar is die definitie belangrijk? Kunnen we het niet doen met de visies die er al zijn? Ook hierover laat Baggini zijn licht schijnen.
In het laatste hoofdstuk De kelner benadert Baggini de vrije wil op een andere manier. Hij vertelt ons wat de 10 mythes rond de vrije wil zijn en vertelt ons daarna waarom het mythes zijn. Uiteindelijk vertelt hij ons hoe zijn eigen visie op de vrije wil is.
Baggini heeft een heldere manier van schrijven en maakt dankzij vele voorbeelden het behandelde onderwerp inzichtelijk. Het boek geeft veel stof tot nadenken en maakt dat je mogelijk in de toekomst anders tegen de vrij wil aankijkt dan je voorheen deed. Maar dat is een beslissing die jij, al dan niet uit vrije wil, zelf neemt...
ISBN 9789046819692 | Paperback | 270 pagina's | Nieuw Amsterdam | oktober 2015
© Dettie, 22 oktober 2015
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
