Lyndal Roper
Een biografie
Lyndal Roper
Wie Luther echt wil leren kennen, moet zijn geschriften gaan lezen. Een biografie lezen over Luther is daarmee vergeleken surrogaat, want je leest door de bril van de biograaf. Maar desondanks is Lyndal Roper een goede gids voor wie aan Luther zelf niet toe komt. Roper is hoogleraar geschiedenis aan de universiteit van Oxford en een expert op het gebied van vroegmoderne Duitse geschiedenis. In de inleiding op dit boek vertelt Roper dat haar vader predikant in de Presbyteriaanse Kerk is geweest, maar dat hij de kerk vaarwel heeft gezegd. Openhartig vertelt Roper verder dat zij in het bijzonder gevormd is door de feministische beweging. Gelukkig is zij in haar benadering van Luther vrij van een vooringenomen standpunt. Roper is een objectieve en professionele biograaf. Ze heeft in dit opzicht vermoedelijk het een en ander te danken aan de befaamde Lutherkenner Heiko Oberman uit Tübingen, die haar leermeester is geweest.
Roper wil Luther begrijpen vanuit zijn relaties met anderen. Zij wil hem niet neerzetten als de eenzame held van de Hervorming (blz. 24). En een held maakt zij zeker niet van hem. We ontmoeten in dit boek een rauwe, soms platvloerse Luther, die zich ongekend hard en cru kan uitlaten over theologische tegenstanders, opstandige boeren en onbetrouwbare Joden. Een rol speelde zeker dat Luther zijn hele leven heeft gekampt met depressies (blz. 375). Samen met zijn heftig karakter was hij dientengevolge niet gemakkelijk in de omgang. Toch staat Luther ook weer bekend om zijn gezellige omgang met anderen, zijn gesprekken met gezin en vrienden aan tafel, zijn warmte voor zijn dierbaren.
Roper beschrijft dat alles zonder Luther naar beneden te halen. Zijn grootheid was volgens haar dat hij inzag dat hij noch iemand anders de genade van God had verdiend, maar dat deze geaccepteerd mocht worden als een geschenk (blz. 428). Daarmee bevrijdde hij de individuele kerkmens van de kluisters van de autoriteit van de kerk die bemiddelde tussen God en mens. Voor genade was de mens aangewezen op de absolutie die de priester schonk en de sacramenten waar de kerk uitdeler van was.
Kortom: Luther is een “lastige held” (blz. 428), levend in een tijd waarin religie niet weg te denken was uit het alledaagse leven. Zelfs in de strijd geharde militairen hadden zich een mening gevormd over theologische kwesties. Zo werd een bevelhebber in het Saksische leger van zijn functie ontheven omdat hij van mening verschilde met zijn vorst over de kerkelijke visie op de sacramenten (blz. 319).
Roper schetst heel goed de ontwikkeling in het denken van Luther. Hij was er zeker niet op uit om te breken met de kerk. Hij wilde misstanden aan de kaak stellen en de kerk van binnenuit reformeren. Een breuk is pas ontstaan toen debatten met pauselijke afgevaardigden mislukten en paus en keizer Luther wilden dwingen te herroepen zonder hem te kunnen overtuigen van zijn ongelijk. Voor Luther was dat een gewetenskwestie. Hoe kon hij herroepen als hij in zijn geweten gebonden was aan het Woord van God? Met het centraal stellen van het geweten staat Luther aan het begin van de moderne tijd. Bij hem wortelt het geweten echter niet in het autonome individu – dat zien we pas na de Verlichting – maar in het gezag van de Bijbel.
De breuk met de katholieke kerk zette de deur wagenwijd open voor verdere verdeeldheid. Dat werd de achilleshiel van de Reformatie. De onbuigzame houding van Luther en zijn weigering om compromissen te sluiten heeft de Reformatie verzwakt.
Roper begint haar boek met een interessant hoofdstuk over het mijnwerkersgezin waarin Luther is opgegroeid. Volgens haar is er een verband tussen het gevaarlijke werk in krappe, donkere gangen onder de aarde en het beeld dat Luther kreeg van een duistere God die hem kwelde met Zijn straffende gerechtigheid. Het kan zijn, maar Luther zelf legt in zijn tafelgesprekken en brieven dit verband niet. Roper kiest hier voor de enigszins achterhaalde psychologiserende aanpak van Erik Erikson.
Luther was een mens op zoek naar God. En we moeten hem maar nemen zoals hij is, zei Calvijn, want Luther gaf ons het Evangelie terug. De betekenis daarvan is moeilijk te overschatten. Deze kernwaarde stimuleerde mensen om zelf de Bijbel te lezen en dat droeg bij aan de alfabetisering van de massa, gaf een impuls aan goed onderwijs en aan een algehele verhoging van het intellectuele en zedelijke peil van een Europese beschaving in wording.
Het is knap zoals Roper al die verschillende invalshoeken weet samen te voegen tot een evenwichtig beeld van Luther, zoals een schilder met vele verschillende verfstrepen tot een herkenbaar portret komt.
ISBN 9789026334191 | Paperback | 555 pagina's | Ambo|Anthos Uitgevers | januari 2017
© Henk Hofman, 04 maart 2017
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
