Eefje Jonker
Het dagboek van Eefje Jonker
Eefje Jonker
Bij toeval krijgt Robert Anker twaalf schriftjes in handen die volgeschreven zijn door Eefje Jonker (1910), de weggemoffelde 'tante' van Robert.
Eefje was het onwettige kind van Reinder Jonker, de broer van Roberts grootvader van moeders kant. Zij werd ondergebracht bij het kinderloze echtpaar De Zeeuw, woonachtig in Berkhout, Noord-Holland.
Eefje krijgt op 11 mei 1928, haar achttiende verjaardag, te horen dat de mensen die zij voor haar ouders hield, niet haar ouders zijn. Wie haar moeder is weten ze niet, wel bekend is dat vader Reinder naar Indië is gestuurd. Eefjes geboorte was een groot schandaal in de familie. Niemand sprak er meer over en zodoende kunnen Cor de Zeeuw en zijn vrouw haar niet meer vertellen dan het kleine beetje dat ze weten.
Dit nieuws maakt dat Eefje diezelfde dag aan een dagboek begint.
Ze vertelt bijna onderkoeld hoe ze de mededeling ervaren heeft. Ze is er eventjes mee bezig maar niet erg. Ze vertelt meer over haar werk 'vervelend kantoorwerk', over haar vriendin Jantine die ze kent van de ulo en over haar tekeningen die ze weer is gaan maken. Ze filosofeert over het bestaan van God, over waarom ze soms zo zenuwachtig is 'alsof alles wijd wordt om haar heen' enz.
Op 2 juni 1928 juicht ze dat ze een kapstersopleiding mag gaan volgen in Amsterdam. Dat dit haar hele leven op zijn kop zal zetten verwacht ze totaal niet.
Op die opleiding ontmoet ze namelijk Elsa, de vlotte meid met rode krullenbos. De meisjes voelen zich onmiddellijk tot elkaar aangetrokken en er ontstaat een levenslange vriendschap en zelfs meer dan dat. Elsa blijkt de liefde van Eefjes leven te zijn. De gevoelens zijn wederzijds.
'Hoe moet dat nou Elsa? vroeg ik. 'We kunnen toch geen, nou ja, geen verkering hebben, zoals een man en een vrouw? 'Natuurlijk niet,' zei Elsa. 'we zijn toch geen homo's? Toen ik haar verbaasd aankeek, zei ze: 'Nu ja, lesbisch dan. Je weet toch wel wat dat is?' 'Eigenlijk niet,' zei ik, 'niet helemaal, stom, hè?'
Het is opvallend hoe openhartig Eefje over dit onderwerp praat, het is 1928, een tijd waarin dergelijke zaken taboe waren. Samenwonen en een relatie opbouwen was natuurlijk ondenkbaar. Elsa trouwt en ook Eefje vindt een erg aardige echtgenoot die haar aanbidt, samen met hem runnen ze de boerderij en heeft ze een kapperszaak aan huis, ze krijgen een dochtertje, Heleen.Maar Eefje stikt in het huwelijk, ze ziet zich over 40 jaar nog precies hetzelfde doen. Als Heleen drie is verlaat ze man en kind en vertrekt als een dief in de nacht naar Amsterdam waar ze zich in het culturele leven stort. Ze bloeit helemaal op. Bijzonder om te lezen is hoe geraakt ze is door het boek Bint van Bordewijk, de korte zinnen, de bijzondere namen van de kinderen en later is ook Simon Vestdijk een punt van adoratie.
In het dagboek zitten grote hiaten. Aanvankelijk schreef Eefje veel maar naderhand alleen als ze zin had om te schrijven of als er iets bijzonders gebeurd was. We lezen over de oorlogsjaren waarbij ze opmerkelijk genoeg duidelijk aangeeft dat ze weet dat de joodse mensen in de kampen gedood worden. Ze zit in het verzet en heeft daardoor een heel bijzondere, bijna ongeloofwaardige, ontmoeting. Elsa blijft haar grote liefde. Het contact tussen de twee vrouwen blijft bestaan, het verhaal heeft zelfs een happy end.
Het leest heerlijk weg allemaal. Soms wel met opgetrokken wenkbrauw, zou iemand die in het verzet zit in een dagboek opschrijven wat ze doet? En dan nog dat dagboek achterlaten bij haar ouders?
Na het verschijnen van dit boek is er ophef over ontstaan. Was het dagboek wel echt? Had Robert Anker niet alles verzonnen?
Echt vreemd is dat niet. Het verhaal is te 'mooi', te 'glad'. Het leest als een roman is een veel genoemde opmerking over een non-fictieboek maar in dit geval is het waar. Er zijn geen foto's van de schriftjes alleen de eerste bladzijde van het eerste schriftje.
Vreemd is ook het gebrek aan boosheid en werkelijk verdriet. Het zal je gebeuren als je ineens te horen krijgt dat je andere ouders hebt dan je dacht. Dan ben je in de war en vraag je je van alles af, lijkt me. Maar Eefje meldt het, en klaar, ze babbelt daarna over tekenen en schoolvriendin Jantine. Ook haar scheiding en het achterlaten van haar kind worden wel genoemd maar wordt eveneens erg onderkoeld verteld.
Het is wel een dagboek! waarin je normaal gesproken puur en eerlijk je gevoelens schrijft maar Eefje schrijft een vloeiend verhaal, geen dagboek.
Ze haalt zelfs aan wat er in de dagboeken stond die ze kwijt is geraakt.
Maar het zou allemaal kunnen, het zou allemaal waar kunnen zijn. Zelfs het zoete einde...
ISBN 9789021446851 | Paperback | 176 pagina's | Querido | maart 2013
© Dettie, 25 oktober 2014
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Het dagboek van Eefje Jonker
Eefje Jonker
Robert Anker (Oostwoud, 27 april 1946) is een Nederlands schrijver en dichter. Op wonderbaarlijke wijze komt hij in het bezit van Het dagboek van Eefje Jonker. Zij blijkt een achternicht van hem te zijn: het onechte kind van de broer van zijn grootvader. Hij heeft nooit iets over haar gehoord. Dat klopt wel, want de "schande" in de familie was effectief weggewerkt: bij een kinderloos, bevriend echtpaar.
Terwijl hij het dagboek leest, ontstaat een beeld van een heel leuk mens, dat hij graag gekend zou hebben. Hij besluit het dagboek uit te geven, omdat het zo goed geschreven is.
"Daar zat ik dan, met voor mij op tafel de elf schoolschriften waaruit het dagboek van mijn onbekende tante bestaat. Ik begon te lezen: het gebonden schoolse handschrift, vrijwel identiek aan dat van mijn ouders, leverde weinig problemen op, en ik kon niet meer stoppen voor ik het uit had. Wat een ontzettend leuke tante was dat en wat kon ze goed schrijven! Zo fris en levendig van stijl. Zo bezonnen haar leven onderzoekend, openhartig, ontroerend, geestig, authentiek, een scherp oog voor de mensen om haar heen en wat ze vertelt is af en toe regelrecht schokkend."
Hij heeft vrijwel niets aan de inhoud van de dagboeken veranderd, schrijft hij. Hier en daar een woord en alles herschreven in de huidige spelling. En dat maakt dat de auteur van dit boek dus Eefje Jonker is. Het bestrijkt de periode van 1928 tot 1956. In de eerste jaren is er bijna dagelijks een stukje geschreven, later met tussenpozen van maanden of zelfs jaren. Ook zijn er een paar schriftjes zoek geraakt, maar Eefje heeft zelf de tussenliggende periode samengevat toen ze weer verder ging.
Het dagboek van Eefje Jonker is een spannend verhaal geworden. En dat is in feite al heel bijzonder: het is niet als roman opgezet, maar zowel de schrijftrant als de gebeurtenissen maken er een boeiend geheel van. Toch zou er op basis van de feiten alleen geen roman van gemaakt kunnen worden: alle toevalligheden die haar overkomen, zouden als ongeloofwaardig beoordeeld worden en er zijn losse eindjes overgebleven. Maar zit het echte leven ook niet zo in elkaar? Als ze ergens de voornaamste gebeurtenissen nog eens samenvat, merkt ze dat zelf ook op.
Al lezend krijgen we een goed beeld van Eefje en van enkele belangrijke mensen in haar leven. En al leest het verhaal vlot weg, het besef dat dit geen verzonnen verhaal is, blijft op de achtergrond een rol spelen. Vooral bij die zaken die (soms onnodig) pijnlijk voor haar of haar omgeving zijn. De afstand die je bij fictie kunt nemen, is hier niet. Zij was onderdeel van deze werkelijkheid. Daarbij gaat het om persoonlijke keuzes en verlangens die niet mogelijk bleken, maar ook om razzia's, Jodenvervolging, verzetsactiviteiten en de Hongerwinter in Amsterdam: dit zijn ooggetuigenverslagen! Maar er zijn ook leuke zaken: de bijeenkomsten in Café Schiller met tal van schrijvers en kunstenaars, optredens van jazz-muzikanten enz.
Het dagboek breekt abrupt af in 1956, daarna ontbreekt van haar elk spoor. Wel is bekend dat ze inmiddels is overleden. Robert Anker geeft aan niet echt verder gezocht te hebben. Het beschreven leven is bijzonder genoeg. De belangrijkste thema's die het leven beheersten van deze moedige, getalenteerde, sprankelend en raak schrijvende vrouw zijn: haar tekentalent, haar liefde voor een vrouw en absenties (dissociaties). Ze heeft vaak het gevoel naast zichzelf te staan en toeschouwer te zijn. Zo schrijft ze in haar dagboek:
"Je schrijft voor jezelf, want het is niet de bedoeling dat iemand het leest, maar je schrijft ook voor een ander omdat je dingen noteert die je zelf allang weet, alles weet je eigenlijk al. Misschien weet ik pas echt wat er in mij omgaat als ik het heb opgeschreven, als ik het kan overlezen op papier."
Veel wil ik niets over de inhoud van het verhaal van Eefje vertellen, omdat het prettiger is het allemaal zelf te lezen. Daarom houd ik het maar bij deze samenvatting:
Als Eefje de Boer 18 wordt vertellen haar ouders haar, dat ze eigenlijk Eefje Jonker heet en dat ze haar opgevoed hebben op verzoek van haar grootouders. Haar echte vader is door hen naar Indië gestuurd. Waar haar moeder is, is onbekend. Ze besluit die dag om een dagboek te beginnen. Daarin leren we Eefje kennen als een intelligent meisje dat zich goed kan uitdrukken, de moderne literatuur uit die periode leest en dol is op tekenen en schrijven. Ze volgt na de ulo een kappersopleiding in Amsterdam, ontmoet daar haar grote, maar onmogelijke liefde. Ze begint een kapsalon in het dorp waar ze vandaan kwam, trouwt met een boer, maar komt toch weer in Amsterdam terecht, in een kring van schrijvers en kunstenaars en speelt een rol in het verzet, wat leidt tot een uiterst confronterende ontmoeting.
Het dagboek van Eefje Jonker is een boeiend verhaal om te lezen. Daarnaast geeft het een mooi beeld van het leven tussen 1928 en 1956 in West-Friesland en meer nog in Amsterdam.
Er blijft bij mij maar één vraag over: Zou ze Eenzaam avontuur van Anna Blaman toch nog hebben durven lezen? Of is het soms waar wat boze tongen beweren: dat Robert Anker het dagboek zelf verzonnen heeft en ook deze titel er wel mooi in vond passen...? Ik durf het niet te zeggen, maar wie daar een antwoord op denkt te hebben: ik hoor het graag.
ISBN 9789021446851 | Paperback | 0 pagina's | Querido | maart 2013
(bezorgd en van een nawoord voorzien door Robert Anker)
© Jannie Trouwborst, 21 oktober 2014
Lees de reacties op het forum en/of reageer: