De mooie dagen van mijn jeugd
Ana Novac

Dit boek werd geschreven in de tweede wereldoorlog, om precies te zijn in de periode van juli tot september 1944. De schrijfster verbleef toen in meerdere concentratiekampen, waaronder Auschwitz en Plaszow. Zij was toen vijftien jaar, afkomstig uit Transylvanië, en met haar familie getransporteerd naar Polen.
In 1966 al verscheen het boek in Hongarije, en in vertaling kwam het in 1970 uit in Nederland. In een nawoord door Robert Jan van Pelt, deskundige op het gebied van Auschwitz, lezen we hoe het komt dat het boek toen niet aansloeg, en waarom dat nu wel het geval zou kunnen zijn.
De schrijfster is in maart van dit jaar overleden, ze woonde het laatste deel van haar leven in Parijs.


Het meisje beschrijft de periode in de kampen heel direct. Het is geen vlot verhaal, het is vaak fragmentarisch, zoals je dat in een dagboek kunt verwachten. Wat haar bezighield, waar ze zich over opwond, of wat haar wanhopig maakte, dat zijn de dingen die ze beschreef. Hoe kan het dat haar schrijfselen, ten strengste verboden in de kampen, toch bewaard zijn gebleven? Dat zij überhaupt papier en potlood had?
Het antwoord kennen we wel, want natuurlijk waren er niet alleen maar 'slechte mensen' die de kampen leidden. Ook onder de bewakers waren er die een oogje dichtknepen, zoals er onder de gevangenen ook verraders zaten. In Ana Novacs boek lezen we over de gruwelen, de onmenselijke kant, maar ook over de vriendschap die haar op de been hield. Over de kleine dingen die o zo belangrijk werden.

'De vrijheid! Verworven dankzij een schijnhuwelijk, en in het besef dat ik haar altijd al bezeten had, zelfs achter het prikkeldraad; dat ze minderafhangt van grenzen of van het feit dat je het recht hebt van woonplaats te veranderen. Kortom, dat ze eerder een eigenschap van de geest of de ziel is, en dat je vrij geboren wordt, zoals je geboren wordt als een vorst, een musicus of een clown...'


'Wie nog niet 's avonds aan het Zahlappell heeft deelgenomen, kan niet over Plaszow meepraten. Wij, de nieuwelingen, zijn nog steeds in quarantaine en slaan die prachtige optocht door het raam gade. De verlichte barakken zien eruit als echte huizen en de sportief geklede gedeporteerden als echte mannen en echte vrouwen die om een echte reden op het plein van een echte stad bijeenkomen. In het midden Van het plein staat een hoge paal; aan de top er van wappert een rode hakenkruisvlag. Maar niet altijd. Als die verdwijnt van de paal, is dat ene sein voor een huiveringwekkende ceremonie.'


Humor, een manier om de ellende het hoofd te bieden. Het straalt uit haar teksten, die duidelijk voor haarzelf geschreven zijn. Vaak worden dingen bekend verondersteld, die dat voor de huidige lezer niet zijn. Ik had dus ook liever het nawoord als voorwoord gelezen. Een meisje van vijftien zou met andere dingen bezig moeten zijn: jongens, uiterlijk, haar toekomst. Voor dit meisje is dat helemaal niet aan de orde. Geen vage dromen, geen gevoelsuitbarstingen. We lezen over dagelijkse gebeurtenissen, die ze verlevendigt met dialogen, met rake typeringen van de mensen die haar omringen, en sarcasme als het over de mensen gaat die alleen aan zichzelf denken.
Aangrijpend en schokkend, we denken het allemaal al te weten, maar Novacs verslag grijpt je toch weer bij de keel.


'Het is moeilijk om de stilte te peilen: heimelijke jubelstemming of onderdrukte stemming? Alsof ik ergens in de leegte wachtte en alsof dag en nacht met even grote snelheid op me afstormden, zonder dat een of ander teken erop wees wie van de twee er het eerste zou zijn. Op wordt het weer een compromis, iets voorlopigs, iets vormeloos. Dan maar vegeteren, het zij zo. Ademhalen, nog weer een hele dag, nog weer een bladzijde!'


Een meisje van vijftien...

ISBN 9789056723415 | Hardcover | 255 pagina's | Uitgeverij Signatuur | april 2010

© Marjo, 02 mei 2010

Lees de reacties op het forum en/of reageer: