Ileen Montijn
Hoog geboren
250 jaar adellijk leven in Nederland
Zo luidt de eerste zin van het eerste hoofdstuk van dit erg leuk geschreven boek over de adel. De adel in Nederland is over het algemeen niet erg zichtbaar in ons dagelijks leven. Wij kennen ook niet, zoals de Engelsen, een traditie van boeken en kostuumdrama's over de adel, waarin de leefwijze en gebruiken van deze groep voor een groot publiek inzichtelijk wordt gemaakt via boeken of films. Sinds het televisieprogramma Hoe heurt het eigenlijk van Jort Kelder over nieuw en oud geld in Nederland, hebben we wellicht wat meer, maar wel zeer beperkt, een inkijkje in het leven van sommige van onze edellieden gekregen.
Wie het is, die is het ook. Met die zin bedoelt de schrijfster dat soms niet-adellijke families erkenning kregen op grond van het simpele feit dat zij de stadhouder wisten te overtuigen dat zij van een oud adellijk geslacht afstamde.
Zo ook de familie Ploos van Amstels, waarvan later bleek dat hun hele oude stamboom niet klopte. Toch mochten ze 'lid' blijven van de Nederlandse adel, want om hen dat nou af te pakken.
In het boek lezen we dat door de gelijkheidsidealen van de Franse Revolutie de adel meer zijn best moest gaan doen in de samenleving. Echter het zou nog tot het einde van de Eerste Wereldoorlog duren voordat de adel niet meer als de 'hoogste stand' in de maatschappij zou worden gezien. Dit mede onder invloed van de revolutie in 1917 in Rusland, waarbij de adel een goed heenkomen moest zoeken. Zij moesten beroepen gaan uitoefenen als trambestuurder of ze werden taxichauffeur in Parijs. Ik moet hierbij ook meteen denken aan het boek Diplomaat van de Tsaar van Angela Dekker, met als ondertitel De ballingen van de Russische Revolutie, dat ik onlangs nog recenseerde.
Na de Tweede Wereldoorlog breekt volgens Yme Kuiper een periode van het 'grote wegduiken' aan bij de adel. Standsverschillen werden hopeloos ouderwets gevonden, in een moderne democratie mocht aangeboren onderscheid geen rol meer spelen. Volgens jonkheer Rudolph van Weede had je echt last van zo'n titel en hij maakt melding van de ervaring van een kennis die door een collega te kijk werd gezet door luidkeels over de afdeling te roepen: 'Jongens! Onze Alexander is … baron!'
Vanaf de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw vindt opnieuw een ommekeer plaats. Sociologen en historici gaan zich voor de elite interesseren.
Vanaf de jaren '80 van de vorige eeuw wordt er weer over de adel gepubliceerd en is men 'de schaamte voorbij', zo schrijft Montijn, waarna zij van start gaat met een uitgebreide beschrijving van het adellijk leven. In hoofdstukken met titels als Het belang van de stam, Decor van het adellijk leven en Noblese Oblige beschrijft Montijn hoe het leven was en hoe het heden ten dage is voor adellijke families.
Bijvoorbeeld dat 'Een gewone sterveling met afwijkend gedrag wordt gek genoemd, en eventueel opgesloten of naar de dokter gestuurd. Een edelman met hetzelfde gedrag vormt de bevestiging van het cliché van de dwaze edelman. Het beroemdste voorbeeld daarvan is Don Quichot.' In dit hoofdstuk haalt de schrijfster ook de sketch van Monty Python Flying Circus, de competitie voor upper class twit of het year aan. Deze sketch is terug te vinden op youtube en dan weten we meteen wat ze bedoelt.
Het boek is daarmee niet een hele droge opsomming van het leven van de adel geworden, maar een levendig verhaal waardoor dat leven als het ware zichtbaar wordt voor de 'gewone' man en vrouw. Met name gebeurt dit in de hoofdstukken Decor van het adellijk leven en Onder ons, waarbij het sub-hoofdstuk Liefdewerk een speciale plaats inneemt. Hierin beschrijft de schrijfster dat er voor de adel een christelijke plicht is tot naastenliefde die deel uitmaakt van de ridderlijke idealen: 'wie aan de keukendeur komt, mag niet met een lege maag worden weggestuurd.', maar dat aan de andere kant moraal meer iets is voor het volk. Uit een anti-adellijke satire uit 1800 stamt de zin:'[…] een burger geeft een aalmoes, wanneer een arme bedelaar hem om brood smeekt, het is genoeg dat wij Edelen hem vergunnen te bedelen...'
Deze mooie vondsten uit allerlei bronnen maken het boek van Montijn heel erg plezierig om te lezen.
Over de auteur: Ileen Montijn is historica, schrijfster en columniste. In 2002 verscheen van haar Naar buiten! Het verlangen naar landelijkheid in de negentiende en twintigste eeuw (herdrukt in november 2013). Haar boek Leven op stand 1890-1940 is alom geprezen als een even origineel als onderhoudend standaardwerk over het huiselijke leven van de Nederlandse bovenlaag.
Meer informatie is op haar site terug te vinden.
ISBN 9789045025360 | Paperback | 448 pagina's | Uitgeverij Atlas Contact | november 2013
© Ria, 28 mei 2014
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
